1. Ko'rsatkichlar va massivlar o'rtasidagi munosabat Ko’rsatgichga ko’rsatgich Ko’p o’lchovli massivlar

Ko’p o’lchovli massivlar

Ko’p o’chovli massivlarni e’lon qilish:

Тip Massiv_nomi [1-o’lcham][2-o’lcham]…[N-o’lcham] ;

Oxirgi indeks eng tez o'zgaradi, ya’ni ko'p o'lchovli massivlar kompyuter xotirasiga birin-ketin ketma-ket joylashtiriladi.

Ko'p o'lchovli massivlar bilan ishlash xususiyatlarini ikki o'lchovli massiv misolida ko'rib chiqamiz.

Ikki o'lchovli massiv quyidagicha e'lon qilingan bo’lsin:

int а[3][4];

a[3][4] ikki o‘lchovli massivi kompilyator tomonidan uchta ko‘rsatkichli massiv sifatida ko‘riladi, ularning har biri 4 o‘lchamli bir o‘lchovli massivning boshiga o‘rnatiladi.

• a massivning xotirada joylashuv sxemasi:

Ko’rsatgichlar	а [0]	  	а[0][0]	а[0][1]	а[0][2]	а[0][3]
	а [1]		а[1][0]	а[1][1]	а[1][2]	а[1][3]
	а [2]		а[2][0]	а[2][1]	а[2][2]	а[2][3]

• Ushbu holatda, a[1] ko'rsatkichi a[0] + 4*sizeof (int) ga teng adresga ega, ya'ni keyingi satrning har bir birinchi elementi oldingi qatorning oxirgi elementidan keyin keladi.

• Qiymatlar

• Indekslash amalidan foydalanib massiv a[i][j] elementiga murojaat qilish *(*(a + i) + j) adresli arifmetikasi qo’llanilgan ekvivalent ifodaga mos keladi.
• Xuddi shunday, o'lchamlarning ixtiyoriy miqdoriga ega ko'rsatkichlar va massivlar orasidagi mosliklarni o'rnatish mumkin.

↓ a[0]			↓ a[1]			↓ a[2]
a[0][0]	…	a[0][3]	a[1][0]	…	a[1][3]	a[2][0]	…	a[2][3]

• a massiv xotirada ketma-ket ajratilgan sohalarda joylashadi:

• Dinamik massivlar
• Dinamik massivlar bilan ishlash statik massivlardagi kabi dasturni qayta ishlash bosqichida amalga oshirilmaydigan, balki dastur talabiga binoan bajarilishi davomida ularni yaratish va o‘chirish amallari bilan bog'liq;
• Dinamik massivlarni e'lon qilish uchun ko'rsatkichlar ishlatiladi.
• C tilida xotirani bo‘shatish va ajratish kutubxona funksiyalari (calloc, malloc, free) yordamida amalga oshiriladi.
• C++ tilida xotirani bo‘shatish va ajratish uchun oddiyroq mexanizm - new va delete amallari qo'llaniladi.

• Bu amallarni sodda misollarda ko’rib chiqamiz:
• 1) type *p = new type (Qiymat);
• – sizeof(type) hajmli xotira sohasini unga ko'rsatgichni o'rnatish va ushbu sohaga ko’rsatilgan Qiymatni yozish orqali ajratish; misol uchun:
• int *p = new int(5); mos keladi int *p = new int;
• *p = 5;
• Ajratilgan xotirani bo’shatish
• delete p;
• 2) type *p = new type [n];
• – n ta ketma-ket joylashadigan ob'ektlar uchun xotira ajratish, bunda ko'rsatgich n*sizeof(type) o'lchamdagi operativ xotira soha boshini qaytaradi; bu massiv yaratish uchun foydalaniladi;
• Bu holatda barcha ajratilgan xotirani bo’shatish quyidagicha bo’ladi:
• delete [ ] p;

• new amal natijasi - belgilangan turdagi va miqdordagi ma'lumotlarni joylashtirish uchun ajratilgan xotira sohasining boshi adresini beradi; agarda xatolik yuzaga kelsa (masalan, xotira etarli bo'lmaganda), natija NULL bo'ladi.
• Bundan tashqari, delete (uchirish) amali ko'rsatilgan adresda joylashgan qiymatlarni yo'q qilmaydi, lekin kompilyatorga ilgari band xotiradan foydalanishga imkon beradi. Ammo bu qiymatlardan foydalanishga urinish kutilmagan natijalarga olib kelishi mumkin.
• Massiv band qilgan xotirani bo'shatishda delete amalidagi kvadrat qavslar majburiy hisoblanadi. Ularning bo’lmasligi ham kutilmagan natijalarga olib kelishi mumkin.

• Bir o’lchovli dinamik massivlarni yaratish
• n o'lchamli x haqiqiy bir o’lchovli dinamik massiv bilan ishlash va uni joylashtirishda yetarli xotira mavjudligini tekshirish uchun zarur bo'lgan dasturiy kodni qismi:
• 
• double *x; - Massiv uchun ko’rsatgichni e’lon qilish
• int i, n;
• cout << " Size = : "; - Dastur bajarilish davomida
• cin >> n; o’lchamini aniqlash
• x = new double [n] ; - Massivni yaratish
• if (x == NULL) { - Xatolikka tekshirish
• cout << " Error ! “ << endl; (Xato)
• return;
• }
•  - Massivni qayta ishlash
• delete [ ]x; - Xotirani bo’shatish
• 

• Ikki o’lchovli dinamik massivni yaratish
• Ikki o’lchovli dinamik massivni yaratish ikki bosqichda amalga oshiriladi:
• 1-bosqich: ko'rsatkichlar uchun ketma-ket joylashadigan (satrlar soniga ko’ra) xotira ajratiladi;
• 2-bosqich: har bir ko'rsatgichga elementlar uchun xotira sohasi (ustunlar soni bo'yicha) ajratilgan.
• . . .
• int **a, n, m, i, j; - ikki o’lchovli a massiv uchun
• ko’rsatgichga ko’rsatgich e’loni
• cout << " n, m : "; - Dastur bajarilish davomida nxm
• massiv o’lchamini aniqlash
• cin >> n >> m;
• a = new int* [n]; - 1. n ta ko’rsatgich uchun xotira ajratish
• for (i=0; i2. Har bir satrning m ta elementri
• a[i] = new int [m]; uchun xotira ajratish

• . . . - Massivni qayta ishlash
• for ( i=0; i
• delete []a[i]; dastlab, elementlar
• delete []a; keyin esa ko’rsatgichlar uchiriladi
• . . .
• n = 3, m = 4 uchun a massivga xotiradan joy ajratish sxemasi:
• 1) Satrga 3 ta ko’rsatgich uchun xotiradan joy ajratish, ya’ni ko’rsatgichlardan iborat bir o’lchovli massiv yaratiladi:

a

→

a[0]

a[1]

a[2]

↓		↓		↓
a[0][0]		a[1][0]		a[2][0]
. . .		. . .		. . .
a[0][3]		a[1][3]		a[2][3]

• 2) Satrning har bir ko'rsatkichi elementlar uchun ajratilgan xotira sohasi o'rnatiladi

• Masala: dinamik ikki o’lchovli massiv yarating, uning minimal elementini hamda har bir satrning minimal elementlarini topish.
• E’lon quyidagi ko’rinishda bo’ladi
• int **а, n, m, i, j, va boshqalar …;
• **a – dinamik ikki o’lchovli massivni yaratish uchun ko’rsatgichga ko’rsatgich, i, j – satr va ustunlarning joriy indekslari, n – satrlarning miqdori, m – ustunlarning miqdori (o’lchamlar klaviaturadan kiritiladi).

• 1) Massiv elementlarini kiritish:
• for (i = 0; i < n; i++)
• for (j = 0; j < m; j++)
• {
• cout << " a[ " << i+1 << " ] [ " << j+1 << " ] = " ;
• cin >> a[i][j];
• }

• 2) a massivni [-10,10] oraliqdagi tasodifiy sonlar bilan to’ldirish va ularni matritsa ko’rinishda ekranga chop etish
• for (int i = 0; i < n; i++) {
• for (int j = 0; j < m; j++) {
• a[i][j] = rand() % (21 - 10 + 1) + 10;
• cout << setw(5) << a[i][j] ;
• }
• cout << endl ;
• }

• 3) a massivning minimal elementini toppish (minimal elementning indekslari uchun int bo’limida i_min-satr, j_min-ustun qo’shamiz):
• i_min = j_min = 0;
• for (i = 0; i < n; i++)
• for (j = 0; j < m; j++)
• if ( a[i][j] < a[i_min][j_min] ) {
• i_min = i;
• j_min = j;
• }
• cout << " Min = " << a[i_min][j_min]
• << " Row = " << i_min
• << " Col = " << j_min << endl ;

• 4) a massivning satrlardagi minimal elementini toppish (massivning minimal elementlari uchun e’lonlar bo’limiga int *min ko’rsatgichni qo’shamiz):
• min = new int [n]; - Xotirani band qilish
• for (i = 0; i < n; i++) {
• min[i] = a[i][0];
• for (j = 1; j < m; j++)
• if ( a[i][j] < min [ i ] )
• min[i] = a[i][j];
• }