1-Lаbоratoriyaliq jumis Kompyuter arxitekturasinin’ tu’sinikleri, bazaliq strukturasi ha’m Kompyuter klasslari

Kompyuterdin’ tiykarg’i’ quri’lmalari’

Zamanago’y kompyuter to’mendegi tiykarg’i’ quri’lmalardan turadi’
Kompyuterge to’mendegi qosi’msha qurallardi’ jalg’aw mu’mkin:

• 
  kompyuter «mi’shka»si’–kompyuterdi basqari’w quri’lmasi’;
  

• 
  

• 
  printer—mag’luwmatlardi’ basi’p shi’g’ari’w quri’lmasi’;
  

• 
  disk ju’rgiziwshi—CD (Compakt Disk) ha’m DVD (Digital Video Disk)lerdi woqi’ytug’i’n quri’lma;
  

• 
  skaner—qag’azdag’i’ ko’rinis ha’m tekstlerdi kompyuter yadi’na kirgiziwshi quri’lma
  

• 
  ses kolonkalari’—dawi’sli’ mag’luwmatlardi’ shi’g’ari’w quri’lmasi’.
  

Elektron esaplaw mashinalarınıń áwladları.

Tariyxan qısqa waqıt dawamında (35-40 jıl arasında ) EHMning tórt áwladı jaratılıp, besinshi áwlad mashinlari proektlestiriwtirilmoqda. EHMlarning áwladlarǵa ajıratıw olardı jaratıwda nelerge tiykarlanǵanlıǵı, qanday dúzilgenligi, texnikalıq xarakteristikaları, paydalanıwshılar ushın qolaylıǵı hám basqa tárepleri menen parıq etedi.

EHMlarnin’ birinshi áwladı. (50-villar baslarınasha ) qatarına MESM, BESM-1, BESM-2, Strela, M-3, Minsk-1, Ural-1, Ural-2 ba basqalar kiredi. Bul mashinalardıń hámmesi elektron lampalar tiykarında qurılǵan. Olardıń ólshemleri úlken, elektr quwatini kóp tutınıw etedi, ámellerninh atqarılıwı tezligi tómen, úlken muǵdarda informaciyalardı saqlay almaydı hám isenimsizligi menen ajralıp turadı. Bul taypa mashinalar sekundına ortasha 10000 ámel atqaradı. Yadına tek 2047 tahacha san sig'adi.


EHMlarnin’ ekinshi áwladı. (1960 jıllardıń basları ) tranzistorlar (yarım ótkezgish hám magnit elementler) den dúzilgen. Bul áwladqa tiyisli mshinalarning ózine has qásiyetlerinen biri, olar qollanıw tarawı bo'vicha qánigeliklashtinlgan bolıp tabıladı. Ekinshi áwlad EHMlarida aldıngilariga qaraǵanda tezirek hám isenimliligi kóbirek maǵlıwmatlardı qayta islew múmkinshiligi jaratıldı.
EHMning ekinshi áwladına tómendegi mashinalar kiredi: Minsk-2, Minsk-22, Razdan-3, M-220, BESm-6, 'MIR, Nairi, Minsk-32, Ural-14 hám basqalar. Bul mashinalarda qoyılǵan máseleni tez sheshiw múmkinshiligin jaratatuǵın programmadan, máseleni sheshiwde EHM orınlawı kerek bolǵan ámeller izbe-izliginen paydalanıw múmkin.
Bunday EHMlarning ortasha tezligi 100000 amal/sekund, yadına 10000 danege shekem sóz sig'adi. Elektron esaplaw mashinalarınıń keyingi quramalılashuvi túrli wazıypalardı orınlawshı úskenelerdiń ósiwine alıp keldi, bul bolsa óz gezeginde element hám sxemalardı kishreytirishni hám olardıń islew degi isenimlilikti asırıwdı, yad sıyımlılıqın úlkenlashtirishni, islew tezligin taǵı da tezletiwdi talap etdi. Soǵan tiykarınan mikroelektronikada tez arada lkub santımetr kólemli kristalda eń keminde 5 elektronika elementin birlestirgen electron apparat, yaǵnıy kishkine integral sxemalar payda bóle basladı. Bunday sxemalar ekinshi áwlad mashinalarında ámeldegi bolǵan barlıq kemshiliklerdiń kóp bólegin joq etilgen jańa esaplaw mashinalarınıń payda bolıwına jay jarattı. Integral sxema, áwele yasalayotgan úskenelerdi miniaturalash (júdá kishilestiriw) ga alıp keldi.