1-lekciya. Tarmaq qáwipsizligi túsinigi hám oniń MÁnisi joba

1-LEKCIYA. TARMAQ QÁWIPSIZLIGI TÚSINIGI HÁM ONIŃ MÁNISI
JOBA:

1. Tarmaq qawipsizligi wazıypaları

2. Pánniń tiykarǵı túsinikleri hám atamaları.


Gilt sózler: Telekommunikaciya tarmaqları, tarmaq qawipsizligi, qawipsizlikke hújimler, informaciya qawipsizligi, informaciya qorǵawı, jasırınlıq, konfidensiallik, pútinlik, autentifikaciya, appellyaciya etiw, isenimlilik, anıqlılıq, sistemaǵa kiriwdi baqlaw, qadaǵalaw etiliwi, identifikaciyalawdi qadaǵalaw.

Telekommunikaciya tarmaqlarında programmalıq támiynat, operacion sistema hám maǵlıwmatlar bolıwı múmkin, informaciya tásirinleri olardı hálsiz etip qóyadı hám tómendegi sebeplerge alıp keliwi múmkin:

• abonentler informaciyaların qolǵa kiritiliwi múmkinshiligi;
• telekommunikaciya tarmaqları bólek elementleriniń yamasa pútin telekommunikaciya tarmaqların isten shıǵıw múmkinshiligi;
• telekommunikaciya tarmaqlarınan ruxsat etilmegen paydalana alıw (REFO) hám olardı basqarıwdaǵı buzılıw, pútin tarmaqtı blokirovkalaw múmkinshiligi;
• maǵlıwmatlar bazasın aldınan jasalma (ataylab) buzılıw múmkinshiligi;
• abonentler jeke maǵlıwmatların hám tarifikaciya maǵlıwmatların kóshiriw, ózgertiw múmkinshiligi.
Telekommunikaciya sistemaların qorǵawda tómendegi jónelisler ajıratıp kórsetiledi:

• 
  Informaciyalardıń shıǵıp ketiwi, texnikalıq kanallarınıń jabılıwı;
  
• 
  informaciyalardıń uzatıw kanallarınıń jabılıwı;
  
• 
  abonent hám baylanısıw liniyalarida, cifrlı telekommunikaciya sistemalarında, kommutaciya hám basqarıw sistemalardaǵı informaciyalarǵa, onı programmalıq támiynat (PT)den REFOni qorǵawdı támiyinlew;
  

• 
  texnik hújjetlestiriwde deklaraciyalanbaǵan PTni bolmawi ushın tekserilgen PTdan paydalanıw.
  

Telekommunikaciya tarmaǵınıń tiykarǵı elementi retinde telekommunikaciya sistemalarınıń IQni támiyinlew máselesi zárúrli áhmiyetke iye, sebebi qawipsizlikke hújimler aqıbetleri tómendegiler esaplanadı :
• telekommunikaciya xızmetlerine ruxsat etilmegen jalǵanıw, sonıń menen birge, telekommunikaciya tarmaqlarındaǵı túrli jalataylıqlar ;
• telekommunikaciya sistemaları bólek elementleriniń yamasa pútin telekommunikaciya sistemalarınıń isten shıǵıw múmkinshiligi;
• telekommunikaciya sistemalarınıń islew natiyjeliligin azayıwı;
• telekommunikaciya sistemalarınıń texnikalıq qurallarında alıp barılatuǵın abonentlerdiń informaciyaların shıǵıp ketiwi;
• telekommunikaciya sistemalarında uzatılatuǵın maǵlıwmatlar bazası informaciyalarınıń shıǵıp ketiwi.
Telekommunikaciya sistemalarınıń tarmaq qawipsizligin támiyinlew máselelerin tarqatıp alıwda tarmaqta payda bolıw usılları hám jollarına, olardıń aqıbetlerine baylanıslı máselelerdi kórip shıǵıwǵa úlken itibar ajratıladı, onıń ushın tómendegiler zárúr:
- telekommunikaciya tarmaqlarındaǵı hálsizlikti anıqlaw ;
-telekommunikaciya tarmaqlarınıń IQin támiyinlew máseleleri hám maqsetlerin, olardı tarqatıp alıwdıń tiykarǵı jolların anıqlaw ;
-telekommunikaciya tarmaqlarınıń IQin támiyinlewge tiykarǵı principler hám jantasıwlardı, sonday-aq tiykarǵı ilajlar, usıllar hám qorǵaw quralların tańlawdı tiykarlaw menen islep shıǵıw ;
-telekommunikaciya tarmaqlarınıń IQin támiyinlew boyınsha usınıslardı, olarǵa qoyılatuǵın ulıwma talaplardı esapqa alıp islep shıǵıw.