1-Lektsiya Organikaliq ximiya pánine kirisiw. Organik zatlardi úyreniwdegi dáslepki teoriyalar. Organik birikpelerdiń tiykarǵı túrleri (klassifikatsiyalaniwi). Organikaliq zatlardiń shiyki zat dárekleri

Organikaliq birikpelerdiń ózine tán qásiyetleri
Organik birikpeler molekuliyar du’ziliske iye birikpeler bolip olardiń molekulalari kovalent baylanis tiykarinda payda boladi.
Organik birikpeler anorganik birikpelerge salistirǵanda turaqli emes,qizdirilǵanda ańsat parshalanadi.Olar 400-500C qizdirilǵanda toliq tarqaladi kislorod qatnasinda toliq janadi.
Anorganik birikpeler ion baylanisli birikpeler bolip olar suwda ańsat tarqaladi,olar arasinda reaktsiyalar tez baradi.Organikaliq birikpeler arasinda reaktsiya aste baradi ayrimlari tek katalizator qatnasinda ju’redi.
Organik birikpeler molekulasinda tu’rli funktsional gruppalar hám baylanislardiń barliǵi hámde reaktsiyalardiń bariw sharayati bir waqittiń ózinde birneshe parallel hám izbe-iz reaktsiyalardiń payda boliwina alip keledi.Mis; paraliel rektsiyalar

H₂SO₄ t⁰ H₂SO₄ t⁰

C₂H₅OH CH₂ =CH₂=CH₂+ H₂O 2C₂H₅OH C₂H₅-O - C₂H₅+ H2O Etil spirit etilen etil spirit dietil efiri
Metanniń xlorlaniw reaktsiyasi izbe-izli rektsiyalarǵ misal boladi.
5 Organikaliq birikpeler júda kóp hám hár túrli. Buǵan sebep birinshiden,uglerod atomlari bir-biri menen birigip uzin úglerodli hám jabiq shinjirli birikpelerdi payda etiw bolsa,ekinshiden organik birikpelerde izomeriya qubilisi keń tarqalǵan.
1861-jili rus ilimpazi A.M. Butlerov tárepinen ‘Organikaliq zatlardiń ximiyaliq dúzilis teoriyası ilimge kirgizildi.
1.Organikaliq zatlardiń molekulasin payda etken barliq atomlar óziniń valentliklerine muwapiq tárizde belgili bir izbe-izlikte birikken.
-Teoriya tiykarinda molekulalardiń dúzilisin sxema túrinde kórsetiliwi dúzilis formulalar yamasa strukturaliq formula qabil etildi.
2.Zatlardin qásiyetleri molekulalardiń quramina qanday atomlar hám qansha atom kirgenligine ǵana baylanisli bolip qalmaydi,soniń menen birge molekulada bul atomlardiń qanday tártipte birikkenliginede baylanıslı boladı.
- Teoriya tiykarinda izomeriya qubilisin túsindirip berdi.
3.Berilgen zatlardiń qásiyetlerine qarap oniń molekulaliq dúzilisin aniqlawǵa, al molekulasiniń duzilisine qarap,oniń qásiyetlerin aldin ala aytiwǵa boladi.
4.Zat molekulasindaǵi atomlar hám atomlar gruppasi óz ara bir- birine tásir etedi. NaOH, C2H5OH, NO2OH, SO2(OH)2 gidroksil gruppalar bar
5.Ximiyaliq reaktsiyada zattiń molekulasin payda etken barliq atomlar ǵana emes ayrim atomlar yaki atomlar gruppasi qatnasadi.
Mısalı etil spirit menen Na metall reaktsiyası
2C2H5OH+2Na 2C2H5ONa+H2
Izomeriya-qurami hám molekulyar massasi bir qiyli,dúzilisi hám qásiyetleri hár qıylı bolǵan zatlar

C2H6O quramı birdey,dúzilisi hám qásiyetleri túrlishe:

H H H H emperik formula- C4H10 CH3
| | | | |
H - C- C-O-H H-C- O-C-H CH3-CH2-CH2-CH3 CH3-CH-CH3
| | | |
H H H H n-butan izobutan izobutan etil spirti dimetil efir az, suyıq. t.23,6° C
suyıqliq,qayn.t. 78° C
Molekulada uglerod atomi artqan sayin isomer sani artadi:
pentan C2H12-3, dekan C10H22 -75, pentadekan C15H32- 4347