1-mavzu. Fan ijtimoiy – madaniy xodisa. Fanlarning tasnifi. Reja

Fan falsafasi o’ziga yaqin fanlar, shuningdek o’zida tarix va sociologiya fanlarini mujassamlashtiruvchi fanlar bilan muvofiqlashgan holda talqin qilinadi. Bunday muvofiqlashtirish noto’g’ridir. Fan sociologiyasi fanning ijtimoiy institut sifatida jamiyat strukturasini, olimlar axloqini turli ijtimoiy tizimlardagi tipologiyasini, formal professional va noformal jamoalarining o’zaro ta`siri, shuningdek, turli tipdagi ijtimoiy sharoitlarda fan taraqqiyotining ijtimoiy madaniy sharoitlarini o’rganadi.
Fanshunoslik esa fan taraqqiyoti va mavjudligining umumiy qonuniyatlarini o’rganadi, u odatda kam muammoli va bayonli xarakterga moyildir. U ijtimoiy fan sifatida XX asrning 60-yillarida shakllandi. Umumiy ma`noda fanshunoslik tadqiqotlarini fanning siyosiy va davlat boshqaruvidagi nazariy asoslarini, ilmiy faoliyat samaradorligini oshirish uchun tavsiyalarni beruvchi sifatida xarakterlash mumkin. Bu hol unga keng va umumiy ma`no beradi va u fanlarning konglomeranti sifatida namoyon bo’lib, bevosita fanlararo tadqiqotga aylanadi.
Fanning informacion hajmi dinamikasini statistik o’rganish sohasi “fanmetriya” deb ataladi. Derek Prayz va uning maktabi faoliyatiga murojaat qilib, u o’zida ilmiy maqolalar to’plamini tahlil qilish, ilmiy kadrlarning o’sishida iqtisodiy chiqimlarda va ilmiy apparatda matematik statistika metodini qo’llaydi.
Fan falsafasining asosiy muammosini hal qilishda turli yondashuvlar mavjud. Mashhur fan faylasufi F.Frank fikricha, fan falsafasining predmeti sifatida qanday qilib insonning kundalik bilim darajasidan umumiy ilmiy tamoyillarga o’tish mumkinligi masalasi yotadi.
Fan falsafasining barcha muammolarini uch guruhga ajratish mumkin. Birinchi guruhga falsafadan fanga intiluvchi falsafiy bilimning xususiyatiga bog’liq muammolar kiradi. Falsafa dunyoni universal tushunish va uning umumiy tamoyillarini bilishga intiladi, binobarin, bu intilish fan falsafasiga ham xos. Ushbu nuqtai nazardan u fan o’zgarishlari bilan band bo’ladi. Bu erda falsafaning konceptual apparatidan to’la foydalaniladi va aniq dunyoqarashning bo’lishi talab etiladi.
İkkinchi guruh muammolari fan ichida vujudga kelib, bilimdon hakamga muhtoj bo’ladi va aynan falsafa hakam vazifasini bajaradi. Bu guruhda bilish faoliyati muammolari, aks ettirish nazariyasi, kognitiv jarayonlar hamda paradoksal muammolarni hal qilishning «falsafiy yo’llari» jamlanadi.