1-mavzu. Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va vazifalari

Marjinalizm vakillari (marginal – me’yoriy, qo‘shilgan) tovar nafliligi, qo‘shilgan mehnat yoki resurs unumdorligining pasayib borishi nazariyalarini ishlab chiqqan. Кeyingi tovar nafliligining kamayib borish qonuni bu oqimning asosiy prinsipi hisoblanadi. Shunga ko‘ra, narx xarajatga bog‘liq bo‘lmay, me’yoriy naflilik asosida belgilanadi. Marjinalizm asoschilari Кarl Menger, Fridrix fon Vizer, Eygen fon Bem-Baverk, Uilyam Stenli Jevons hisoblanadi.
2.IQTISODIY KATEGORIYALAR VA QONUNLAR

KATEGORIYALAR
Umumiqtisodiy kategoriyalar	Formatsion-maxsus kategoriyalar	Davriy-oraliq kategoriyalar
iqtisodiy	iqtisodiy	umuminsoniy
taraqqiyotning	taraqqiyotning	mazmundagi, lekin
hamma bosqichlariga	muayyan tarixiy	bir necha iqtisodiy
xos bo’lgan, lekin	bosqichiga xos	tizimlar sharoitida
ijtimoiy-iqtisodiy	bo’lgan, ijtimoiy-	amal qiluvchi, uzoq
tizimga aloqasi	iqtisodiy tizimning	tarixiy davrda
bo’lmagan	tabiatiga aloqador,	saqlanuvchi, ammo
umuminsoniy	o’tkinchi	o’tkinchi
munosabatlarni	munosabatlarni	mazmundagi
ifodalovchi	ifodalovchi maxsus	iqtisodiy
kategoriyalar.	kategoriyalar	munosabatlarni
		ifodalovchi
		kategoriyalar

Iqtisodiy kategoriyalar – bu iqtisodni o’rganishda qo’llaniladigan nazariy tuchunchalar bo’lib, ular real iqtisodiy voqelikning ilmiy ifoda etilishidir.
Kategoriyalar – ilmiy fikrlash mahsulidir.
Ularni kundalik hayotda uchraydigan
tuchunchalardan farqlash zarur.
Masalan, kundalik hayotda bozor deganda, ko’pchilik yigilib savdo qilinadigan joyni tushunadi.
Nazariyada esa bozor deganda joy emas, pul yordamida ayirboshlash, ya‘ni kishilar
o’rtasida oldi-sotdi munosabatlari anglanadi.
Nazariyada kategoriyalar guruhlarga
bo’linib o’rganiladi:

Q o n u n l a r
Umumiqtisodiy qonunlar	Formatsion-maxsus qonunlar	Davriyoraliq qonunlar
Jamiyat	Maxsus iqtisodiy	Bu turli ijtimoiy-
taraqqiyotining	qonunlar – faqat	iqtisodiy tizimda,
hamma	muayyan ijtimoiy-	ammo ma‘lum
bosqichlarida,	iqtisodiy tizim	davrda amal
iqtisodiyotning aniq	doirasida amal	qiluvchi tizimlarning
ijtimoiy shaklidan	qiluvchi, shu	maxsus tuzumiga
qat‘i nazar amal	tizimning o’ziga xos	aloqasi bo’lmagani
qiluvchi qonunlar	xususiyatlarini ifoda	holda, ularni
	etuvchi qonunlar	birlashtirib bog’lab
		turuvchi
		munosabatlarga xos
		qonunlar

Iqtisodiyot nazariyasida iqtisodiy hodisalarning belgilari umumlashtirish asosida qonunlarda ta‘riflanadi.
Iqtisodiy qonunlar – iqtisodiy jarayonlarning turli muhim tomonlari o’rtasidagi muhim takrorlanib va yuzaga kelib turadigan uzviy iqtisodiy zaruratni taqozo etuvchi sabab- oqibat, aloqa bog’lanishlaridir.

3.IQTISODIYOT NAZARIYASINING TAHLIL USULLARI

Nazariyada induktiv va deduktiv usullar ishlatiladi.
Induktiv usul deganda empirik bilimdan abstraksiyaga o‗tib, nazariy xulosalar chiqarish, so‗ngra ulardan iqtisodiy siyosatga o‗tishni tushunish kerak.
Deduktiv usuli qo‗llanganda nazariyadan iqtisodiy faktlar tahliliga o‗tiladi. Bunda olg‗a surilgan xulosa qaytadan faktlar asosida tekshirib ko‗riladi. Har ikkala usul birbirini to‗ldiradi.
4. IQTISODIYOT NAZARIYASI VA BOSHQA IQTISODIY FANLAR

• Umumiqtisodiy fanlar, ya‘ni iqtisodiyotni yaxlit olib o‗rganuvchi fanlar;
• Xususiy iqtisodiy fanlar – iqtisodning u yoki bu sohasini yoxud korxona iqtisodini o‗rganuvchi fanlar.

Iqtisodiyot nazariyasi butun bir kompleks fanlar, ya‘ni tarmoqlar iqtisodiyoti (savdo, sanoat, transport, qurilish iqtisodiyoti va r.k.),
funksional iqtisodiyot (moliya, kredit, marketing, menejment, istiqbolni belgilash va boshqalar);
tarmoqlararo iqtisodiyot (iqtisodiy geografiya, demografiya, statistika va boshqalar) kabi fanlarning metodologik asosidir.