1-Mavzu. Jahon xojaligining shakllanishi va rivojining asosiy bosqichlari

Ammo urushdan keyingi dunyoda ijtimoiy-iqtisodiy holatning onaltirilganlikni yoektiv, chuqur omillar faoliyatiga asoslangan, Jahon xonosini ola boshladi.

Jahon iqtisodiyoti (JX) baynalminallashuvi miqyosi va xarakteriga, uning ochiqligi darajasini oshishiga katta tarsatgan va koynadi. Davlat tovar va xizmatlar olib chiqishni ragziga eksportga yobatlantirish funksiyasini oldi. Chet eldan investitsiyalar, texnologiyalar, ishchi kuchi va axborot oqib kelishini yengillashtirgan mustaxkam huquqiy asos yaratildi.

Mamlakatlarning ochiqrok iqtisodiyotga ozlashtirishga intilib, turli mamlakatlarda koba korxonalari tashkil etib, TMK chet davlatlarning proteksionistik totardilar va xalqaro iqtisodiy ayirboshlashni banalmilallashtirdilar.

XX asrning ikkinchi yarmida transport, axborot-aloqa vositalarining sezilarli rivojlanishi ham milliy iqtisodiyotlar ochiqligi rivojlanishida, aholi harakatchanligining oshishida katta ragynadi.

Asta-sekin, uzoq vaqt mobaynida davlatlarning bir-biridan ajratib turgan savdo-iqtisodiy, valyuta-moliyaviy tojaliklarning tashqi sharoit va tashilishiga imkon yaratdi.

60-yillardan boshlab ochiqlik jarayonlari qator rivojlanayotgan mamlakatlarga tarqala boshladi. 80-yillar boshidan Xitoy ham ochiqlik siyosatiga tarafdorligini eOchiqlik terminiplab mamlakatlari luginfitaxkayfanochiq iqtisodiyotErkin savdoochiq iqtisodiyotErkin savdoOchiq iqtisodiyotzaro almashuvining erkin harakatini oerkin savdoz-ominlash iqtisodiyoti, xaddan tashqari oektiv tendensiyasidir. Ochiq iqtisodiyot tamoyillariga mos ravishda harakat qilish bu-Jahon bozori standatlarini tan olish, uning qonunlari asosida harakat qilishdir.
Ochiq iqtisodiyot iqtisodiyotning yaxlitligini, Jahon xoqotish (koyicha), xalqaro mehnat taqsimotida davlatning nisbiy ustunliklaridan samarali foydalanishdir.
Iqtisodiyotning eng muhim olum iqtisodiy maqsadga muvofiqlik va xalqaro raqobatbardoshlilik doirasida (soha va makroiqtisodiy darajada) kapital quyilmalar, texnologiyalar, axborot oqimini ragbatlantiriladigan milliy ishlab chiqaruvchilar orasida raqobatning kuchayishi.
Shakllanib botish bir xil narsa emas. Ochiq iqtisodiyot davlatning tashqi iqtisodiy aloqalarida nazoratsizlik va ham ma narsa mumkin, chegaralar ochiq degani emas. Ochiq iqtisodiyot uning aqlga sigq.
Stixiyali ochiqlik nafaqat iqtisodiy rivojlanish yordam bermaydi, balki iqtisodiy xavfsizlikka xavf tugdiradi. Samaradorlik, raqobatbardoshlik, milliy xavfsizlik tamoyillari asosida kurilgan ochiqlik eksport strukturasi va kapital harakati, shuningdek ular tashqi dunyo bilan osirining faqat shakliga emas, balki valyuta, solik, kredit va investitsiya siyosatini hisobga olmasdan turib tushunib bolsa, iqtisodiyotning ochiqligi maqsadga muvofiq hisoblanadi. Iqtisodiyot ochiqligining Boshqa korsatkichidir:
Ik = I/YaIM x 100%,
bu yerda Ik - import kvotasi, I - import xajmi.
Ochiqlikning kompleks korsatiladi:
TSk =TS/YaIM x 100%,
bu yerda TSk -tashqi savdo kvotasi, TS - tashqi savdo oborotining xajmi.
Bu kokatta yettilikrsatkichlari keltirilgan:
Angliya -41,8%
Germaniya -50,8%
AKSh -17,0%
Yaponiya -17,8%
Mamlakat ichki bozorining xajmi, uning iqtisodiy rivojlanganlik darajasi, shuningdek mamlakatning xalqaro ishlab chiqarishda katnashuvining roli iqtisodiyot ochiqligi darajasi va xalqaro iqtisodiy aloqalarning rivojlanishi darajasiga takidlaydilar: iqtisodiyot strukturasida asos sohalari (energetika, metallurgiya, tog-kon va b.) ulushi kancha kolsa, mamlakatning xalqaro mehnat taqsimotida ishtiroki, iqtisodiyotning ochiqligi shuncha kam boxaddan tashqari kattaqligi, milliy valyutaning konvertatsiyasi mavjudligi bilan aniqlanadi, shuningdek lmasligi kerakkidlash lozimki, korsatkichlar har doim ham iqtisodiyot ochiqligining holatini torsata olmaydi. Masalan tashqi savdo kvotasi manoda iqtisodiyot ochiqligini namoyish qilsa ham , uning sintetik kola olmaydi. Tashqi savdo kvotasi asosan davlatning xalqaro mehnat taqsimotidagi ishtirokini korsatkichi esa murakkabrok, kompleks kononi beradimi? Na bojlarning oyicha, na eksport strukturasi boyicha, na Boshqa qator koyicha bu savolga koniqarli javob berish mumkin emas.