1-Mavzu. Kiberxavfsizlikga oid milliy va xorijiy me’yoriy-huquqiy hujjatlar tahlili

4-Mavzu. Axborotni foydalanuvchanligini ta’minlashda antivirus, IDS, IPS, TE vositalarining o‘rni.

Kompyuter viruslari – bu kompyuter tizimlarida tarqalish va o'zini o'zi ishlab chiqish xususiyatiga ega bo'lgan kichik hajmdagi bajariluvchi dasturlar. Viruslar kompyuter tizimlarida saqlanayotgan dasturiy vositalar yoki ma'lumotlarni yo'q qilishi yoki o'chirib yuborishi mumkin. Tarqalish jarayonida viruslar o'zini modifikatsiyalashi mumkin.

• Kompyuter viruslari – bu kompyuter tizimlarida tarqalish va o‘zini o‘zi ishlab chiqish xususiyatiga ega bo‘lgan kichik hajmdagi bajariluvchi dasturlar. Viruslar kompyuter tizimlarida saqlanayotgan dasturiy vositalar yoki ma’lumotlarni yo‘q qilishi yoki o‘chirib yuborishi mumkin. Tarqalish jarayonida viruslar o‘zini modifikatsiyalashi mumkin.

• Viruslarning ommaviy tarqalib ketishi va ularning kompyuter tizimlari resurslariga ta’siri oqibatlarining jiddiyligi, maxsus antivirus vositalarini va ularni qo‘llash usullarini yaratish va foydalanish zaruriyatini keltirib chiqardi. Antivirus vositalari quyidagi masalalarni hal etish uchun qo‘llaniladi:

• - kompyuter tizimlarida viruslarni topish;

• - virus – dasturlar ishini blokirovka qilish;

• - viruslar ta’sirining oqibatlarini bartaraf qilish.

Viruslarni topishni, ularni joylashib olish bosqichida yoki hech bo'lmaganda virusning buzg'unchilik funksiyalarini boshlagunga qadar amalga oshirgan maqsadga muvofiq. Shuni ta'kidlash joizki, barcha turdagi viruslarni topishni kafolatlovchi antivirus vositalar mavjud emas.

• Viruslarni topishni, ularni joylashib olish bosqichida yoki hech bo‘lmaganda virusning buzg‘unchilik funksiyalarini boshlagunga qadar amalga oshirgan maqsadga muvofiq. Shuni ta’kidlash joizki, barcha turdagi viruslarni topishni kafolatlovchi antivirus vositalar mavjud emas.

• Virus topilgan holatda, uning tizimga keltirishi mumkin bo‘lgan zararli ta’sirini minimallashtirish maqsadida darhol virus-dasturning ishini to‘xtatilish lozim.

• Virusning ta’sir oqibatlarini bartaraf qilish ikki yo‘nalishda olib boriladi:

• - virusni o‘chirish;

• - fayllarni, xotira sohalarini tiklash.

Tizimni qayta tiklash virus turiga, uni aniqlangan hamda zararlovchi ta'sirini boshlagan vaqtiga bog'liq. Viruslar tizimga kirish jarayonida, o'zini saqlaydigan joydagi ma'lumotlarni o'chirib yuborsa hamda zararlovchi ta'siri natijasida ma'lumotlarni o'zgartirish nazarda tutilgan bo'lsa, zaxiraga olingan ma'lumotlarsiz yo'qolgan ma'lumotlarni tiklab bo'lmaydi.

• Tizimni qayta tiklash virus turiga, uni aniqlangan hamda zararlovchi ta’sirini boshlagan vaqtiga bogdiq. Viruslar tizimga kirish jarayonida, o‘zini saqlaydigan joydagi ma’lumotlarni o‘chirib yuborsa hamda zararlovchi ta’siri natijasida ma’lumotlarni o‘zgartirish nazarda tutilgan bodsa, zaxiraga olingan ma’lumotlarsiz yo‘qolgan ma’lumotlarni tiklab bodmaydi.

• Viruslarga qarshi kurashda aniq bir ketma-ketlik va kombinatsiyada qodlaniluvchi, viruslarga qarshi kurashish usullarini hosil qiluvchi dasturiy va apparat-dasturiy vositalardan foydalaniladi.

Integrated Data Store ( IDS ) o'zining yuqori ishlashi bilan mashhur bo'lgan sanoat tomonidan asosan ishlatiladigan dastlabki tarmoq ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimi edi. IDS CODASYL Data Base Task Group standartlari uchun asos bo'ldi.

Integrated Data Store ( IDS ) o'zining yuqori ishlashi bilan mashhur bo'lgan sanoat tomonidan asosan ishlatiladigan dastlabki tarmoq ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimi edi. IDS CODASYL Data Base Task Group standartlari uchun asos bo'ldi.

IDS 1960-yillarda General Electric kompaniyasining kompyuter bodimida (keyinchalik Honeywell Information Systems boddi ) Charlz Baxman tomonidan ishlab chiqilgan bodib, u 1973 yilda Hisoblash mashinalari assotsiatsiyasidan Tyuring mukofotini olgan . [1] Dasturiy ta’minot chiqarildi. 1964 yilda GE 235 kompyuteri uchun. 1965 yilga kelib Weyerhaeuser Lumber mijozi uchun tarmoq versiyasi ishlamoqda edi.

IDS bilan ilovalarni ishlatish yoki amalga oshirish oson emas edi, chunki u o'sha paytda mavjud bo'lgan apparat yordamida ishlashni maksimal darajada oshirish uchun mo'ljallangan edi. Biroq, bu zaiflik uning kuchliligi edi, chunki IDS tipidagi ma'lumotlar bazalarini mohirona amalga oshirish, masalan,

British Telecom'ning ulkan CSS loyihasi ( yiliga 10 milliarddan ortiq tranzaksiyalarga xizmat ko'rsatadigan IDMS ma'lumotlar bazasi) terabayt o'lchamdagi ma'lumotlar bazalarida tengsiz bo'lgan unumdorlik darajasini ko'rsatadi. Barcha relyatsion ma'lumotlar bazasini amalga oshirish orqali. Charlz Baxmanning innovatsion dizayn ishi yirik tijorat operatsiyalari uchun eng zamonaviy ilovalarni topishda davom etmoqda.

• IDS bilan ilovalarni ishlatish yoki amalga oshirish oson emas edi, chunki u o'sha paytda mavjud bo'lgan apparat yordamida ishlashni maksimal darajada oshirish uchun mo'ljallangan edi. Biroq, bu zaiflik uning kuchliligi edi, chunki IDS tipidagi ma'lumotlar bazalarini mohirona amalga oshirish, masalan, British Telecom'ning ulkan CSS loyihasi ( yiliga 10 milliarddan ortiq tranzaksiyalarga xizmat ko'rsatadigan IDMS ma'lumotlar bazasi) terabayt o'lchamdagi ma'lumotlar bazalarida tengsiz bo'lgan unumdorlik darajasini ko'rsatadi. Barcha relyatsion ma'lumotlar bazasini amalga oshirish orqali. Charlz Baxmanning innovatsion dizayn ishi yirik tijorat operatsiyalari uchun eng zamonaviy ilovalarni topishda davom etmoqda.

Internet-provayder xavfsizligi ( IPS ) teglari domen nomini ro'yxatga oluvchi tomonidan domen nomini ro'yxatga olish xizmati va tegishli domen nomlari tizimi (DNS) xizmatlarini boshqarish uchun ishlatiladi. IPS yorlig'i BB davlat kodidagi yuqori darajali domenda domenlarni ro'yxatdan o'tkazuvchi har bir ro'yxatga oluvchiga qo'llaniladigan va domen nomlarini bir ro'yxatga oluvchidan boshqasiga o'tkazish uchun talab qilinadigan yorliqdir.

• Internet-provayder xavfsizligi ( IPS ) teglari domen nomini ro'yxatga oluvchi tomonidan domen nomini ro'yxatga olish xizmati va tegishli domen nomlari tizimi (DNS) xizmatlarini boshqarish uchun ishlatiladi. IPS yorlig'i BB davlat kodidagi yuqori darajali domenda domenlarni ro'yxatdan o'tkazuvchi har bir ro'yxatga oluvchiga qo'llaniladigan va domen nomlarini bir ro'yxatga oluvchidan boshqasiga o'tkazish uchun talab qilinadigan yorliqdir.

• IPS yorlig'ining asl ma'nosi “Nominet UK “ ning o'tmishdoshi Nomlash qo'mitasi bilan yaratilganidan keyin yo'qolgan deb hisoblangan ; keng tarqalgan bo'lib, u Internet Provayderi Xavfsizlik yorlig'ini anglatadi .