1-mavzu. Kristallar, kristall moddalar va kristallografiya to’g’risida tushuncha. (2 soat) Reja

Kristallar genezisi


Kristallar tabiatda quyidagi holatlarda mavjud bo’ladi:
1) Eritmalarning parlanishidan va ularni konsentratsiyasini ortishidan. 2) Eritma haroratining parchalanishidan. 3) Erigan moddalarning qotishidan. 4) Bosimning o’zgarishidan Elton va Boskunchak kellarida osh tuzining qalin qatlamini bunyodga kelishi eritmalarning parchalanishidan sodir bo’ladi. Mirabilit esa eritmalardan harorat pasayishining ta’sirida hosil bo’ladi. Kristallanish jarayoni magmaning asta - sekin sovishidan ham paydo bo’ladi Masalan: granit tarkibini tashkil etuvchi minerallar kvars, ortoklazlarning kristallanish magmaning harakatini asta - sekin pasayishi jarayonida barpo bo’ladi
Tabiatda bosim miqdorini o’zgarishidan qattiq holatdagi moddalarni qayta kristall (rekristalizatsiya) ga uchrashidan kristallar hosil bo’ladi. Masalan: bosimni pasayishi oqibatida kristalli romba shaklidagi S monoklin qiyofadagi kristall va aksincha: bosim miqdorini ortib borishidan monoklinli oltingugurt rombik oltingugurtga aylanadi.Vulkanlarning gaz holdagi uchib tarqaluvchi mahsulotlari sovishi jarayonida kristallanish rey beradi. Masalan: vezuviy, Enta va shular kabi boshqa vulkanlarning kraterlarini devorlarida SO₂ gazini sovib qotishidan oltingugurt kristallari hosil bo’ladi.


Savollar


1. Kristallokimyo asosini qaysi olimlar yaratganlar?
2.Kristalokimyo qaysi fanlar yig’indisidan kelib chiqqan?
3 .Nemis olimi I.Gasselning «Kristall» nomli kitobi qayerda va
qachon chop kilgan?
4 Tabiatda minerallar soni nechta?
5. Geokimyo fani nimani o’rgatadi?
6. Kristallografiya nimani o’rganadi?
7. Kristallokimyo qanday fan?
8. Muxammad Nasriddin qaysi asarida feruza, zumrad, la’l, agat, yashma va boshqa minerallarning fizik xossalari va ularni aniqlash uculari bayon etgan?
9. Qanday moddalar amorf moddalar deyiladi. Misollar keltiring.
10. Kristall nima?
11. Kristall modda bilan amorf modda qanday bir-biridan farq qiladi?
12.Tabiatda kristall va amorf moddalar necha foiz nisbatlarda uchraydi?
13. Kristallarning vujudga kelish sharoitlari qanday?
14. Kristallarning genezisi deganda nima tushuniladi?
15. Rekristalizatsiya nima?