1-mavzu. Moliyaning mohiyati va funksiyalari reja: Moliyaning mohiyati va zarurati. Moliyaning funksiyalari

Jamg’arma fondi – bu korxonalarning ishlab chiqarishni kengaytirish va rivojlantirish uchun mo’ljallangan. Bu fond o’z oldiga qo’ygan maqsadiga erishish uchun investisiya fondidan va amortizasiya fondidan foydalanadi.
Ijtimoiy ishlab chiqarishning hammasi o’zida sarflanayotgan mehnat xarakteriga asoslanib ikki yirik sohaga ajraladi:
- moddiy ishlab chiqarish;
- nomoddiy ishlab chiqarish.
Birinchi sohaning xususiyati – bu tovar ishlab chiqarishdir, ikkinchi sohaning o’ziga xos xususiyati – bu turli xizmatlar (ijtimoiy, maishiy va boshqalar) ko’rsatishdir. Moddiy ishlab chiqarishni tashkiliy tuzulmasining asosi bo’lib korxonalar, birlashmalar, assotsiasiyalar tashkil etadi, noishlab chiqarish sohasida esa, muassasalar, tashkilotlar va boshqa tuzulmalar faoliyat ko’rsatadi.
Moddiy ishlab chiqarish sohalarida turli xarakterli moliyaviy munosabatlar vujudga keladi. Shu asosda, tashkil etilgan bir maqsadga yo’naltirilgan pul fondlari xususiyatini inobatga olganda, moliyaviy munosabatlar tizimida bir turdagi pul munosabatlarga nisbatan quyidagi guruhlarni birlashtirish mumkin.
– moddiy ishlab chiqarishning xo’jalik bo’linmalarida birlamchi daromadlarni shakllantirish, xo’jalik ichidagi maqsadli fondlar - nizom fondi, ishlab chiqarishni rivojlantirish fondi, rag’batlantirish fondi va boshqalarni tashkil etish va foydalanish bilan bog’liq bo’lgan. Ulardan bir qismi ishlab chiqarish, ikkinchi qismi ta’minot ehtiyojlarni qondirish uchun ishlatiladi;
– turli korxonalar orasida vujudga keladigan munosabatlar, agar bu munosabatlar taqsimlash xarakteriga ega bo’lsa, lekin almashtirishga xizmat qiluvchi emas. Bu pul munosabatlari asosidagi moliyaviy resurslarni harakati fond shaklida emas, balki, shartnomalar bo’yicha jarimalar olish yoki to’lash, turli birlashmalar qatnashchilarini badal to’lovlarini to’lashi, ishlab chiqarish jarayonlarini kooperatsiyalashdan tushgan foydani taqsimlashda ularni ishtirok etishi, aksiya va obligatsiyalarga mablag’larni investisiyalash va ular bo’yicha dividendlar va foizlar olish va h. k. ;
– turli sug’urta fondlarini tashkil etish va foydalanish bilan bog’liq bo’lgan moddiy ishlab chiqarish korxonalari va sug’urta tashkilotlari o’rtasida vujudga keladigan moliyaviy munosabatlar;
– bank ssudalarini olish va qoplash, ular bo’yicha foizlar to’lash hamda ma’lum to’lov evaziga vaqtincha foydalanish uchun bo’sh pul mablag’larini banklarga berish bilan bog’liq bo’lgan korxonalar va banklar o’rtasida vujudga keladigan munosabatlar;
– byudjet va byudjetdan tashqari fondlarni tashkil etish va foydalanish bilan bog’liq bo’lgan moddiy ishlab chiqarish va davlat o’rtasida vujudga keladigan munosabatlar. Moliyaviy munosabatlarning bu guruhi byudjetga, byudjetdan tashqari fondlarga to’lovlar, byudjetdan moliyalashtirish va h. k.;
– korxonalar bilan ularning yuqori boshqaruv tuzulmalari orasida vujudga keladigan munosabatlar. Bunga "vertikal" o’zaro bog’liqlik deyiladi, tarmoq ichki chegaralarida saqlanib qolgan moliyaviy resurslarning qayta taqsimlanishi.
Yuqorida ko’rsatilgan pul munosabatlari korxonalar moliyasining mazmunini hosil qilib, xo’jalik subyektlarining jamg’armalarini va pul daromadlarini tashkil etish, foydalanish va ularni moliya-bank tizimining majburiyatlarini bajarish uchun, kengaytirilgan takror ishlab chiqarish xarajatlarini moliyalashtirish, ishchilarni moddiy rag’batlantirish va ijtimoiy xizmat ko’rsatish bilan bog’liq bo’lgan pul munosabatlari deb aniqlash mumkin.
Mulkchilikning turli shakllari, tarmoqlarning xususiyatlari, iqlimiy-tabiat omillarning mavjudligi ham moliyaviy o’zaro bog’liqliklarni ko’p qirrali qilib, ta’sirini o’tkazadi. Bu asosda moddiy ishlab chiqarishda moliyaviy munosabatlarning ko’p qirraligi, usullarini turli-tumanligidan dalolat beradi.