1-mavzu: sinfdan tashqari ishlarning mazmuni va uning ilmiy nazariy asoslari

Rejalashtirishga qo’yiladigan talablar.  
Sinf rahbarining tarbiyaviy ish rejasi bu majburiy pedagogik hujjatdir. Ish 
reja choraklik, yarim va bir yillik tuzilishi mumkin. Hozirgi sharoitda 
tajribalarning ko’rsatishiga binoan yarim yillik rejasidan foydalanish ancha samara 
bermoqda. Rejalashtirishda quyidagilar nazarda tutilsa, uning samarasi oshadi:
1. Reja mahalliy sharoitga qarab, maktabning joylashagan o’rni, albatta, 
o’quvchilarninrg saviyasi, yoshtga qarab mumkin qadar mos tuzilishi kerak.
2. Reja muayyan maqsadga qaratshshshi va real (aniq) bo’lishi zarur.
3. Bolalar va o’smirlar uyushmasi bilan kelishilishi lozim.
4. Rejada o’quvchilarning kuzgi, qishki, bahorgi va yozgi ta’tillarida 
qiladigan ishlari aks etishi kerak.
5. O’tkaziladigan tadbirlarning bajaruvchi shaxslari, muddati va bajarilishi 
turi aniq, ko’rsatilishi lozim.
6. Reja maktab direktori o’rinbosarlari tomonidan ko’rib, direktor 
tomonidan tasdiqlanishi shart.
Rejalashtirishda sinf rahbarining pedagogik tayyorgarligi, tajriba va 
shaxsiy xususiyatlari juda ahamiyat kasb etadi.

---

Tarbiyaviy ish jarayonini endi boshlagan, kam tajribaga ega – sinf 
raxbari, odatda keng qamrovli ish rejasini tuzsa, pedagog esa, chegaralangan 
reja bilan ishlashi mumkin. Ammo har ikkala holda ham barcha sinf 
rahbarlarining tarbiyaviy rejasida tarbiyaviy ish faoliyatining asosiy 
mazmuni hamda yo’nalishlari to’la aks ettirilmog’i darkor. Boshlang’ich 
sinflarda sinfdan tashqari o’qishga kichik yoshdagi o’quvchilarni ona tilini 
puxta o’zlashtirishga tayyorlashning ajralmas qismi,ta’lim jarayonida ularni 
ahloqiy-estetik tarbiyalashning muhim vositasi sifatida qaraladi.Sinfdan 
tashqari o’qishning maqsadi kichik yoshdagi o’quvchilarni bolalr adaboyoti 
va xalq o’gzaki ijodining xilma-xil namunalari bilan tanishtirish,ularda 
kitobxonlik madaniyatini tiklashdan iboratdir. 
Sinfdan tashqari o’qish dasturining mazmuniga ko’ra ta’limning har bir 
bosqichida ikki-asosiy bo’limga ajratiladi. 
1-boshqichda o’qish doirasi,ya’ni o’qitiladigan kitoblar va ularni qaysi 
tartibda o’qish bilan tanishtirish yuzasidan o’quvchilarga ko’rsatma beriladi. 
2-bosqichda shu o’quv materiallari asosida bilim,ko’nikma va malakalar 
shakllantiriladi. 
Umumiy o’rta ta’limning Davlat standartlari va o’quv dasturiga ko’ra 1-sinfda 
sinfdan tashqari o’qish mashq’ulotlarida savod o’rgatish darslarida hosil qilingan 
ko’nikma va malakalar asosida bolalarning ona vatan,istiqlol,milliy qadriyatlar 
haqidagi tasavvurlari kengay-tiriladi,boyitiladi. 
Sinfdan tashqari o’qish va qiroatxonlik savodlari 1-sinfda haftada 1 marta 
savod o’rgatish darslarining 20 daqiqasida bolalar badiiy adaboyoti bilan 
tanishtiriladi.Maqsad kichik yoshdagi bolalarda kitobga mehr uyg’otish, mustaqil 
uquvlarini paydo qilishdir.Asosan bu sinf o’quvchilariga kitob bilan muamola 
qilish,kitob o’qish qoidalari, kitobni asrash,asar qahramonlarining hatti-
harakatlarini kuzatish,ijobiy tamonlarni o’rgamnish,obrazli qilib qayta hikoya 
qilib berish, bilim,ko’nikma va malakalarini shakllantirishdir.Bu sinf o’quvchilari 
uchun asosan rasmlarga boy kitoblar olinadi.O’qituvchi bolalarning his-
tuyg’ularini 
o’stiradigan 
kitoblarni 
o’qib 
berish 
orqali 
mustaqil 

---

mamlakatimiz,uning 
go’zal 
shaharlari,qishloqlari,milliy 
urf-
odatlari,qadriyatlari,o’tmishi,insonlarning orzu-istaklari bilan tanishtiradi.Ularda 
bilimga havas uygotadi. 
2-sinfda o’quvchilar kichik hajmdagi asarlarni o’qituvchining yordami va 
topshirrigi asosida mustaqil o’qishga o’tadilar.Bu sinfda 2 haftada bir marta 
sinfdan tashqari o’qish darlari o’tkaziladi.Ona-Vatan va ota-bobolar 
jasorati,o’simliklar,qushlar hamda hayvonlar haqidagi asarlarini o’qituvchi 
topib,tanlab o’quvchilarga o’qish uchun tavsiya qiladi. 
3 
va 
4-sinflarda 
sinfdan 
tashqari 
o’qish 
mashg’ulotlarida 
o’quvchilarning mustaqil o’qishlari uchun kishilarninig hayoti,yorqin 
tasvirlardan,ularning ma’naviy-ahloqiy turmush tarzi aks rttirilgan badiiy va 
ilmiy-ommobop asarlar tavsiya etiladi.3-4 sinflarda sinfdan tashqari o’qish 
darslari ikki harflarda bir marta o’tkaziladi.Bu sinflarda oqituvchi sinf 
kutubxonasida kerakli bo’lgan o’quvchilar yoshiga mos kitoblarni o’qish 
darslari ikki haftada bir marta o’tkaziladi.Bu sinflarda o’qituvchi sinf 
kutubxonasiga kerakli bo’lgan o’quvchilar yoshiga mos kitoblarni to’plashni 
davom ettiradi.Sinfdan tashqari o’qish burchagi turlicha bezatishi 
mumkin.Bunda 
o’qituvchi 
va 
o’quvchilar 
hamkorlikda 
ish 
olib
boradilar.Badiiy va ilmiy-ommabop asarlar mustaqil ravishda va izchil o’qib 
borilsagina,o’quvchilarning dunyoqarasglarini kengaytirishga,shakllantirishga 
xizmat qiladi. 
Sinfdan tashqari o’qish bolalarda ezgulikka muxabbat,yozuvlikka 
nafrat uyg’otish,boglanishli nutqni o’stirish,adabiy-estetik tafakkurlarni 
yuksaltirishga xizmat qiladi.Bolalr adabiyoti avvalo o’zining qiziqarli 
mazmuni,badiiy obrazlarning go’zalligi,tilning ifodaliligi,she’riy so’zlarning 
musiqaviyligi bilan bolalarga quvonch bahsh etadi.Ayni vaqtda u bolalarga 
tarbiyaviy ta’sir ham ko’rsatadi.Bolalar adabiyoti o’quvchilarga jonajon 
o’lka, tabiyatini,kishilarning mehnati,hayoti,ularning qilayotgan ishlari va 
ko’rsatayotgan 
qahramonliklari,bolalar 
hayotidan 
olingan 
voqelikni,bolalarning o’yinlarini tushunshga o’rgatadi. 

---