1-mavzu: sinfdan tashqari ishlarning mazmuni va uning ilmiy nazariy asoslari

Sinfdan tashqari ishlarning maqsad va vazifalari. 
Xalqimimzning tarixi,uning urf odatlari,moddiy va ma’naviy boyliklari,barcha 
orzu istaklari yillar davomida yaratilgan ertaklarda saqlanib kelmoqda.Kishilar o’z 
orzu havaslarini yosh avlodlarda il-qizlarida ko’rishni istaydilar.Shu sababdan 
ham o’quvchilarga ertaklarni o’qishga tavsiya qilinadi.Ertak o’qigan bolalar 
qiyinchilikni yengishga,botir,jasur bo’lishga intiladilar.O’quvchilar yer yuzidagi 
barcha insonlarning men bir bo’lagiman,men o’z xalqimga qilayotgan ishlarim 
bilan ularga munosib bo’lib ulg’ayishim kerak desalargina o’z xalqini munosib 
farzandlari bo’la oladilar.Ertaklar yosh avlodni ana shu ruhda tarbiylaydigan 
baynalminal badiiy quroldir.”Uch og’ayni botirlar”,”Zumrad va qimmat”,”Egri va 
To’g’ri” kabi bir qator ertaklar o’quvchilarning sevimli ertaklaridir.O’quvchilar bu 
ertaklardan kishi o’z mehnatiga ishonib yashashni kerakligigini,birovning 
boyligiga hasad bilan qaramaslik kerak degan hayotiy xulosalarni o’qituvchi 
yordamida tushinib yetadilar. 
“Ur to’qmoq” ertagining bola harakterining shakllanisida alohida 
o’rni bor: ertak yaxchiga-yaxshi,yomonga-yomon bo’lish kerak degan 
muhim qoidani o’rtaga tashlaydi.Haqiqatdan ham xalqimizning “Qaynar 
xumcha”,”Ochil dasturxonlarini zo’rovonlik bilan tortib oladigan 
shaxslarga nisbatan “Ur to’qmoqlarni ishlatish zarurligini uqtiradi. 
Sinfdan tashqari o’qish mashg’ulotlari o’qish darslari bilan bog’lab olib 
boriladi.O’quvchilar o’qituvchi rahbarligi ostida avval mavzuga oid bir necha kitob 
bilan tanishsalar,so’ngra bolalarning qiziqishlariga yaqin har xil mualliflarning bir 
mavzuga doir kitoblarini mustaqil tanlab olishga o’tadilar.Bunga asosan o’qituvchi 
o’quvchilar bilan maktab kutubxonasiga,3-4- sinflardan boshlab tuman yoki shahar 
kutubxonasiga sayohat uyushtirib,bolalar adabiyoti bilan muntazam tanishtirib 
boraradi.Shuningdek bolalar gazeta va jurnallari ham o’quvchilarga ertak,hikoyalar 
o’qishga yordam beradi. 
Sinfdan tashqari o’qish darslari,o’qish samaradorligini ijobiy tomonga 
ta’sir qilishning eng qulay usulidir. Sinfda va sinfdan tashqari o’qish darslari 
boshlang’ich sinflarda o’tiladigan barcha predmet dasturlarining bo’limlari 

---

bilan bevosita bog’liq. O’qish darslarida o’tilgan mavzular asosida badiiiy 
kitoblar axtarish,asar qahramonlarining nomlarini yozish,ularni tasvirlab 
berish,ijodiy rasm ishlash,fikrni yakunlash uchun mos maqollar yod olish 
o’quvchini ijod qilishga undaydi. 
Har bir sinfda sinfdan tashqari o’qilgan barcha asarlarni 
o’quvchilarga mos ravishda biror voqeani sahnalashtirish mumkin.Bu 
boladagi nutqni rivojlantirishga,lug’at boyligini oshirishga yordam 
beradi.Shungdek sahnalashtirilgan asarni tomosha qilgan o’quvchilarning 
diqqatilari oshib xotiralarida saqlash qobiliyati o’sadi.Hatto sahnalashtirish
o’quvchini har tomonlama yo’naltiradi,ya’ni aktiyorlik qobiliyatini 
rivojlantiradi,suxandonlik,rejissorlik kabi kasblarda ilk tasavvurlarni 
o’rgata boshlaydi.Asarni sahnalashtirishga davrida albatta o’qituvchi 
rahbarlik qiladi.O’quvchilar ifodali o’qishlari o’quvchilarda zavq-shavq 
uyg’otib kitobga,badiiy asarga havas,uni o’qib o’rganishga intilish 
uyg’toadi.Sinfdan tashqari o’qish darslarida o’qituvchi o’quvchilarni 
bolalar 
yozuvchilari 
va 
shoirlar 
bilan 
tanishtirib 
borishi 
lozim.Q.Muhammadiy,P.Mo’min,Z.Diyor,A.Obidjon kabi yozuvchi va 
shoirlarning asarlari o’quvchilarda katta qiziqish uyg’otadi.Shuning uchun 
har bir maktab, ta’lim muasssasi o’quvchilar o’rtasida turli mavzularda
ijod ahli bo’lgan shoir va yozuvchilar bilan uchrashuvlar tashkil etib 
turishlari kerak.Bunday uchrashuvlar o’quvchilarni vatanni madh qilishga 
uni sevib ardoqlashga chaqiradi.Kitobni,asarni qanday paydo bo’lishini,uni 
hurmat 
qilish, 
asrab-avaylashni 
o’rgatadi.Shunday 
qilib 
badiiy 
adabiyot,bolalar adabiyoti voqelikni haqqoniy aks ettirish,yorqin obrazlar 
yaratish 
bilan 
bolalarda 
estetik 
did 
va 
ahloqiy 
sifatlarni 
mujassamlashtradi.Ularda hayot go’zalligini idrok etishga o’rgatadi.So’z 
san’ati badiiy asarda o’z ifodasini topadi.Xalq badiiy so’zning yosh avlod 
tarboyasidagi kuch-qudrati va jozibasiga qadim zamonlardanoq e’tibor 
berib kelingan.Badiiy so’z xalqning barcha madaniy boyliklarini 
abadiylashtirgan.Buning uchun esa o’quvchi albatta og’zaki xalq ijodni 

---

yaqindan o’rganishi lozim.Ertaklar-yaxshilikka yetaklar deganlariday 
o’quvchi ertaklar bilan tanishar ekan mard,jasur,vatanparvar,mehribon 
bo’lishga,topishmoqlar o’qir ekan,topog’on,bilimdon,zukko bo’lishga 
intiladi.Shu bilan bir qatorda sinfdan tashqari o’qish darslarini
samaradorligini o’stirishda “Sinfdan tashqari o’qish” burchagini yuritish 
juda katta ahamiyatga ega.Chunki “Sinfdan tashqari o’qish burchagi 
turlicha bezatilishi mumkin.Bu ishlar o’quvchilarning ilg’or pedagogik 
mahoratiga va ijodkorligiga bog’liqdir.”Sinfdan tashqari o’qish burchagi” 
qanday bezatilmasin,u yerda topshiriq,,rasm va shu kabilarni ishlab ilib 
qo’yish uchun taxta yoki kitob javoni bo’lishi shart.(150x100) kattalikdagi 
stend devorga qistirilib,uning tepa qismiga “Sinfdan tashqari o’qish 
burchagi” deb yozub qo’yiladi.O’quvchilar navbatdagi sinfdan tashqari 
o’qish darsigacha o’qishlari uchun tavsiya etiladigan adabiyotlar ro’yxati 
unga joylashtirilishi mimkin. Masalan:“ Do’stlik” mavzusida sinfdan 
tashqari o’qish burchagi tashkil qilsak ishni quyidagicha bajaramiz. 
Tavsiya qilinadigan adabiyotlar: 
____________________________ 
1.”Laylak bilan tulki” O’zbek xalq ertagi. 
2.”Arslon bilan it”. Lev Tolstoy. 
3.”Kapalak” Zulfiya. Sherlar to’plami. 
4.”O’tinchi yigit bilan sher” ertak. 
5.”Ko’ngilchan o’tinchi” ertak. 
6.”Asalari bilan pashsha” ertak.  
Ertak asosida chizilgan sur’atlar va 
aplikassiyalar.