1-mavzu. Sosial psixologiya fanining predmeti va vazifalari reja

4. Rahbarlik sifatlari
Yuqorida aytib o`tilganidek, rahbarda tug’ma qobiliyat bo`ladi deb ham aytib bo`lmaydi, ikkinchi tomondan, rahbar vaziyatga qarab stixiyali tarzda tarbiyalanib ketaveradi, deb ham bo`lmaydi. Minglab shaxs sifatlari ichida ko`plari rahbarlik uchun qulay va ma`quldir. A.V.Petrovskiy ana shunday ijobiy sifatlarni 1,5 mingini sanab chiqqan. Lekin ularning barchasini umumlashtiradigan, albatta bo`lishi lozim bo`lgan ayrim sifat qobiliyatlar borki, o’shalar haqida qisqacha to’xtalib o’tmoq lozim.

Avvalo, har qanday rahbarda intellekt aql zakovatning ma`lum normasi bo`lishi kerak. Bu norma va yaxshi rahbar uchun o’rtadan yuqori bo`lmogi maqsadga muvofiqdir, chunki geniy darajasidagi intellektga ega bo`lgan rahbar bilan ishlash xodimlar uchun qator noqulayliklarni keltirib chiqarishlarini, bundan aql zakovat qolganlarning ijobiy rivojlanishiga psixologik to’siq bo`lishini amaliyot va xayot ko’rsatadi. rahbardagi o’rtadan yuqori intellektni qoplab ketadigan yana boshqa muhim sifatlar borki, ular boshqarish ishining samarasiga ijobiy ta`sir ko’rsatadi. Masalan, rahbarning mustaqil fikrlilik, topqirlik, tashabbuskorlik sifatlari. Chunki, ayrim hollarda xato qilsa ham, rahbar original fikrlar aytib, yo`l-yo`riqlar ko’rsata olishi, har bir aytilgan fikr, qilingan ishga mustaqil baho bera olishi zarur. Chunki, mustaqillik shaxs qiyofasini belgilovchi muxim psixologik xususiyatdir.

Rahbarda mustaqillik bo`lsa, unda o`ziga ishonch ham bo`ladi, bu esa o`z navbatida rahbardagi sub`ektiv talablar darajasining yuqori bo`lishiga olib keladi. Ko`pincha, rahbarning boshqalarga talabchanligi haqida gapiriladi, lekin yaxshi rahbar avvalo o`z o`ziga nisbatan talabchan bo`lishi kerak. Buyruq yoki topshiriqlar, odatda, taklif ma’nosida baholash va shu asosida boshqalarga nisbatan munosabatlar tizimini ishlab chiqishi muxim bir omildir.
Har qanday rahbar uchun universal, kerak bo`lgan hislatlardan yana biri tom ma`noda "ziyoli" bo`lish yoki, boshqacha qilib aytganda, madaniyatli bo`lishidir. Boshliq o`zidagi madaniyatini avvalo muomalada, odamlar bilan bo`ladigan kundalik muloqotlarda namoyon etmog’i lozim. Muomala madaniyati bu o’rinli, aniq, qisqa, samimiy gapirish san`ati va ikkinchi tomondan, suxbatdoshni tinglash qobiliyatidir. Chunki boshliq, bilan bo’ysunuvchilar o’rtasida kelib chiqadigan shaxsiy ziddiyatlarning asosida tinglay olmaslik, yoki gapni to`g’ri yo`sinda gapira olmaslik yotadi. O`zganing o’rniga tura olish, uning his-kechinmalariga sherik bo`lish, empatiya hissining borligi, dialoglarda sabr-toqatlilik va boshqalar muloqot madaniyatining muxim tomonlaridir.
Jamoa faoliyatini, o`z faoliyatini rejalashtirish qobiliyati rahbar uchun muxim bo`lgan talablardan biridir. Chunki rejalashtirish asosida o`z-o`zini boshqara olish va boshqalarni tashqi faoliyatini maqsadga muvofiq tarzda boshqara olishni ta`minlovchi muxim psixologik xususiyat yotadi. Rejalashtirish bu o`ziga xos kelajakni ko`ra olish qobiliyati, kelajak obrazi bo`lib, bu narsa shaxsning qanchalik kamol topganligi va maqsadga intiluvchanligining muxim belgisidir. Bu juda murakkab psixologik jarayon bo`lib, u shaxsning o`z diqqatini qanchalik ongli tarzda boshqarishi, uni faqat muxim narsalarga qarata olish, vaqtdan tez foydalana olish, ortiqcha ishlardan o`zini tiyish, qo’l ostidagilarga, imkoni boricha, ularning qobiliyatlariga qarab ish buyura olish va nihoyat, buyurgan ishni o`z vaqtida nazorat qilib, so’rab olish imkoniyati bilan bog’liq.
O`z ishini puxta rejalashtirish qobiliyatiga ega bo`lgan rahbar realistik tafakkurga ega bo`lmog’i, ya`ni har qanday sharoitlarda ham o’sha muammo yoki ishga taalluqli barcha alternativ variantlardan eng to`g’risi va maqsadga muvofig’ini tanlay oladigan, ishni to’g’ri tashkil eta bilgan, ya`ni eng kam kuch va vaqt sarflab ishni uddalay olgan, noaniq yoki tasodifiy vaziyatlarda ham ish taktikasini to`g’ri yo`lga yo`naltira oladigan odam bo`lishi kerak. Bundan tashqari, yaxshi rahbar uchun oldida turgan ishning har bir alohida detallarigacha tasavvur qilib, uni amalga oshirishning barcha bosqichlari va vositalarining oldindan ko’ra bilish qobiliyati ham zarur. Shunday taqdirdagina u ishga dadil kirishini, o`zgalarni o`z ortidan egashtirishi va ishlab chiqarishda yuksak ko’rsatkichlarga erishishi mumkin.
Yuqorida aytib o’tilgan rahbarlik sifatlari ichida eng muhimi, tabiiyki, psixologik mahoratni talab qiladigan odamlar bilan ishlash mahoratidir. Jamoa a`zolari bilan samarali ishlash uchun esa boshliq ularning psixologiyasi va guruh psixologiyasini yaxshi bilishi zarur, chunki "o`zgalar psixologiyasini bilish ular ustidan hukmronlikning yagona yo`lidir", deb yozishgan edi ingliz olimlari. Sotsial psixologiyaning bu borada ham yaxshi vositasi sotsial psixologik trening uslubi borki, uning yordamida odamlar bilan ishlovchilar jamoani boshqarishning turli usullariga muvaffaqiyatli tarzda tayyorlanmoqdalar.