1-Mavzu: variatsion qator to‘G‘risida tushuncha va ularni tuzish (2-soat) Darsning maqsadi

2-jadval
102 bosh sigirning bir kunlik sut maxsulotining sinfda joylashish tartibi

Sinflarning /w/ chekka chegarasi	Sinfning o‘rtacha qiymati	Variantlarning sinflarga bo‘linishi	Takrorlanishi R (f)
13,0-14,9	14	• • • •	5
15,5-16,9	16	• • • •	9
17,0-18,9	18	• • • • •	11
19,0-20,9	20	• • • • • • • •	16
21,0-22,9	22	• • • • • • • • • • • •	24
23,0-24,9	24	• • • • • • • •	15
25,0-26,9	26	• • • • •	11
27,0-28,9	28	• • • •	5
29,0-30,9	30	• • •	3
31,0-32,9	32	• •	2
33,0-34,9	34	•	1

Variatsion qatorni quyidagicha yozish xam mumkin.
Sinflar /w/ kg, 14,16, 8, 20, 22, 24, 28, 30, 32, 34
takrorlanish /f/ 5, 9, 11, 16, 24, 15, 11, 5, 3, 2, 1
Variatsion qatorni grafik shaklda xam aks ettirish mumkin, uni variatsion egri chiziq yoki takrorlanish diagrammsai (poligon) deyiladi.
1-misolda keltirilgan sigirlarning sut maxsuldorligi asosida tuzilgan variatsion qatorni olamiz.
Variatsion egri chiziq uchun ikki xil masshtab, gorizontal o‘q bo‘yicha sinflarni, vertikal o‘q bo‘yicha variantlarning takrorlanish sonini belgilab, o‘qlarga parallel chiziqlar o‘tkaziladi, ularning kesishuvidan nuqtalar paydo bo‘ladi. Bu nuqtalarni o‘zaro birlashtirsak, variatsion egri chiziq xosil bo‘ladi.
1 misoldagi sigirlarning sut maxsuldorligi bo‘yicha variatsion egri chizig‘i quyidagicha bo‘ladi (1 rasm).
Bundan tashqari variatsion qator bosqichli yoki gistogramma shaklida xam aks ettirilishi mumkin. Bu xolda gorizontal o‘q bo‘yicha sinflarni, vertikal o‘q bo‘yicha variantlarning takrorlanish sonini ustunchalar shaklida ko‘rsatish mumkin, ikkinchi shakldagi kabi bu ustunchalar asosida sinflar yotadi, ular esa takrorlanish soniga mutanosib bo‘lgan tegishli balandliklarga egadir.
1-misoldagi sigirlarning 1 kunlik sut mahsuloti asosida tuzilgan gistogramma quyidagicha (2-rasm).
Boshqa bir misolni ko‘raylik. Masalan: qorako‘l qo‘zilarning tug‘ilgandig tirik vazniga asoslanib tuzilgan variatsion qator sinflarida variantlarning qaytarilishi tubandagicha ifodalangan.

Sinflar (w)			Takrorlanish miqdori (f)
3,1	-	3,3	4
3,4	-	3,6	6
3,7	-	3,9	8
4,0	-	4,2	13
4,3	-	4,5	22
4,6	-	4,8	21
4,9	-	5,1	15
5,2	-	5,4	12
5,5	-	5,7	5

TOPSHIRIQLAR
1-Topshiriq. SHvits zotiga mansub sigirlarning tirik vazni quyidagi ma’lumotda berilgan. SHu ma’lumotlar asosida variatsion qator tuzing. Bundan tashqari ushbu ma’lumotlarni va riatsion egri chiziq va gistogramma shaklida aks ettiring.

529	497	530	500	436	565	515	495	481	545
500	520	562	518	552	550	479	487	491	505
495	501	493	507	523	557	545	470	509	515
529	504	452	535	559	469	493	527	530	535
490	541	556	485	514	511	521	527	543	510
547	529	538	475	483	583	487	497	520	505
518	472	520	539	507	512	465	518	538	515
541	510	527	515	524	480	531	462	517	478
517	507	P.B.Gofman-Kadoshnikov va S.X.Larseva ma’lumoti

2-Topshiriq. 80-bosh qizil cho‘l zot sigirlari bir kunlik sutining o‘rtacha yog‘liligi (% hisobida) fuyidagi ma’lumotda berilgan. SHunga asoslanib variatsion qator tuzing.

3,4	3,6	3,8	3,5	3,7	3,5	3,4	3,3	4,6	3,6	3,7	2,9	3,4
3,9	3,2	3,5	3,2	4,1	3,4	3,3	4,8	3,6	3,0	3,3	3,8	3,4
3,7	3,7	3,7	3,7	35	3,8	3,2	3,8	3,6	35	3,6	3,6	3,4
3,4	3,8	3,3	3,5	3,6	3,6	3,6	3,5	3,7	3,4	3,2	3,5	3,9
3,5	3,6	3,5	4,1	3,5	3,7	3,3	3,4	3,6	3,4	3,6	3,3	3,4
3,5	3,4	3,3	3,6	3,3	3,8	3,9	4,0	3,5	3,2	3,4	3,7	3,8
3,6	3,5

3-Topshiriq. Institut tovuыxonasida parvarishlanayotgan tovuыlarning bir oyda nessfy tuxumi (dona hisobida) berligan, shularga asoslanib variatsioan qator tuzing:

24	25	26	24	28	20	25	22	25	27	24	25	19
26	26	27	17	24	19	28	24	25	23	25	23	24
27	20	27	23	22	26	24	29	24	24	23	22	26
27	23	20	24	24	24	28	17	29	24	30	26	25
22	26	27	23	20	24	24	24	28	17	29	24	30
26	25	22	26	27	23	20	24	24	24	28	17	29
24	30	26	25	26	27	22	23	24	20	29	19	27
26	21	24	20	26	24	24	24	25	24	22	26	22
22	24	29	18	26	27	23	26	23	22	25	26	24
22	21	23	24	27	A.P.Sogmonov ma’lumoti

4-Topshiriq. Quyidagi berilgan ma’lumotga asoslanib qorako‘l qo‘ylar tirik vazni (kg) uchun variatsion qator tuzing.

36	38	55	42	44	48	46	44	52	50	48	49	51
39	40	40	37	47	53	48	37	41	41	44	53	54
46	48	47	43	49	43	45	43	41	42	44	46	44
43	46	44	42	50	5040	43	37	39	40

Nazorat uchun savollar

1. 
   Biometriya fanining asosi va uslubi to‘g‘risida qanday tushunchaga egasiz?
   
2. 
   Qanaqa to‘plamlarni bilasiz?
   
3. 
   Tanlama nima?
   
4. 
   Variatsion qator qanday tuziladi?
   
5. 
   Variatsion qatorning bosqichli yoki gistogramma shaklini aks ettiring?