1. O’zbеkiston insoniyat sivilizatsiyasining qadimgi o’choqlaridan biri

9.Kushon saltanati–davlatchilikning yangi bosqichi. Mil. avv. 140-130 yilllarda yuechji qabilalari Yunon-Baqtriya davlati hududiga bostirib kirdilar. Tarixda bu qabilalar "kushonlar" nomi bilan tilga olinadi. Kushonlarning Yunon-Baqtriya davlatiga bostirib kirishi uning uzil-kesil bo’linib ketishiga olib keldi. Kushonlar Shimoliy Baqtriya yerlariga ko’chib kelib o’rnashdilar. Birlashgan besh yuechji qabilasining birinchi hukmdori Kudzula Kadfiz bo’ldi. Kudzula Kadfiz hukmronligi davrida Afg'oniston va Kashmir Kushon davlatiga qo’shib olingan. Uning vorisi Vima Kadfiz hukmronligi davrida Kushon davlati hududi yanada kengaydi. Uning hududi Hindiston va Xo’tandan O’zbekistonning janubiy viloyatlari va Afg'onistongacha bo’lgan hududlarni qamragan edi. Shu tariqa Kushon davlatiga mil. avv. I asrda yuechji ko’chmanchi qabilalari tomonidan asos solingan. Rim, Parfiya, Xitoy davlatlari qatorida Kushon davlati ham ulkan imperiyalardan biriga aylangan. Milodiy III asrda to’xtovsiz urushlar oqibatida Kushon davlati inqirozga yuz tutdi va IV asrda parchalanib ketdi. Xo’jalikning rivojlanishi. Vima Kadfiz hukmronligi davridan Kushon podsholigida hukmdor nomi ko’rsatilgan tanga zarb qilish boshlandi. Hukmdor pul islohoti o’tkazadi, zarb qilingan tangalar qadri ortadi. Tangalar oltin, kumush va misdan zarb qilingan. Milodiy I-II asrlarda Kanishka hukmronligi davrida (milodiy 78-123-yillar) Kushon podsholigi o’z taraqqiyotining cho’qqisiga erishadi. Yangi-yangi shaharlar bunyod etildi, Hindiston, Xitoy va Rim imperiyasi bilan savdo va elchilik munosabatlari yo’lga qo’ydi. Hunarmandchilik ham yuksak darajada taraqqiy etgan. Kushon davlati yodgorliklari bo’lmish Xolchayon, Dalvarzintepa, Ayritom, Zartepa, Qoratepa topilmalari buni tasdiqlaydi. Kushon davlati davrida suv tegirmoni, chig'ir turlaridan keng foydalanildi, yerga ishlov berish qurollari takomillashtirildi. O’rta Osiyoda qadimgi oromiy yozuvi keng tarqaladi. Bu yozuv G’arbiy Osiyoda paydo bo’lib, uni o’zlashtirish ancha oson bo’lgan. Kushon mamlakatida yana kushon shaklli yozuvi mavjud bo’lgan. Bunda harflar burchakli to’rtburchakli va aylana shaklida bo’lgan. Amudaryoning quyi oqimida. Zarafshon va Qash-qadaryo vodiylarida oromiy alifbosi asosidagi xorazmiy va so’g'diy yozuvlar ham keng tarqalgan edi.Kushon davtati tashkil topayotganda Baqtriya, Sog’diyonaning asosiy aholisi zardushtiylik dinida edi. Kanishka hukmronligi davrida Hindistonning bir qismi qo’shib olinib yaqindan aloqalar o’rnatilgach, Kushon davlati hududiga kirib kela boshlagan bud-daviylik dini zardushtiylik bilan birga mil. VIII asrgacha o’rta Osiyoda mavjud bo’ldi. Eski Termiz, Ayritom va Dalvarzir tepada muhtasham buddaviylik ibodatxonalari bo’lgan. Temir va suyak kandakorligi ham yuqori darajaga erishgan. Dalvarzintepada fil suyagidan yasalgan shaxmat donalari topilgan. Kushon sao’atida mahalliy an’analar, Qadimgi Sharq va Qadimgi Yunoniston ellinistik san’ati uslublari rivojlanishda davom etgan.