1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi buxoro davlat universiteti

Ma‟lumotlar modellari 
Ma‟lumotlarning modeli
- bu ma‘lumotlar o‘zaro bog‘langan tuzilishlari va 
ular ustida bajariladigan operatsiyalar to‘plamidir.
Ma‘lumotlar modeli kuyidagi tarkibiy kismlarni o‘z ichiga oladi: 
1.Ma‘lumotlar tuzilmasi. 
2.Ma‘lumotlar tuzilishida bajarilish mumkin bo‘lgan operatsiyalar. 
3.YAxlitlikni nazorat qilish uchun cheklashlar. 
MBni tuzishda ma‘lumotlar modeli bir yoki bir necha turidagi obektlarni o‘z 
ichiga olish va ular o‘rtasida aloqalar o‘rnatish imkonini yaratadi. 
Mashina muhitidagi ma‘lumotlarning murakkabroq modellari (fayl 
modeliga nisbatan) 
tarmoqli
 va 
iyerarxik
modellar bo‘lib hisoblanadi. Bu modellar 
ularning o‘zlariga xos turdagi ma‘lumotlar bazasini boshqarish tizimida ishlatiladi. 
MBBTda ma‘lumotlarni mantiqiy tashkil etish usuli ma‘lumotlarning tarmoqli 
yoki iyerarxik modeliga mos holda ko‘rsatiladi. Bunday model o‘zaro bog‘lik 
ob‘ektlarning majmui bo‘lib ikki ob‘ektning aloqasini va ularning bir-biriga 
qaramligini aks ettiradi. 
Iyerarxik model. 
Ikki xildagi ob‘ektlar o‘rtasidagi aloqalar, ularning 
nusxalari o‘rtasidagi qat‘iy iyerarxik munosabatlar bilan aniqlanib, ular asosiy va 
tobe yozuvlar to‘plamidan iboratdir. 
Daraxt turiga misol: 

---

9 
Bunda yozuv turlari orasida bog‘lanish mavjud. Bunday sxemadagi ma‘lumotlar 
bazasi quyidagi ko‘rinishda tasvirlanadi (daraxtning bitta nusxasi):
Tarmoqli model. 
Turli predmet sohalari uchun ma‘lumotlarning tarmoqli 
modeli iyerarxik modeliga nisbatan mashinaning ish muhitida axborot 
tuzilmalarini aks ettiruvchi umumiy vosita hisoblanadi. Ko‘plab predmet 
sohalarining malumotlari o‘rtasidagi aloqalar tarmoqli ko‘rinishga ega bo‘ladi. 
Tarmoqi modellar, ma‘lumotlarning iyerarxik aloqasini ham aks ettirishga imkon 
beradi.
Tarmoqli MBda yozuvlar va ular orasidagi bog‘lanishlar tashkil topgan, 
ya‘ni yanada aniqrog‘i MB strukturasining har bir tipidagi nusxalar to‘plamidagi 
yozuvlar turi to‘plami va berilgan aloqa turlari to‘plamidagi har bir turdagi 
nusxalar to‘plamuni tashkil qiladi. MB tarmoqli sxemasiga oddiy misol:

---

10