1 О‗zbekiston respublkasi oliy va о‗rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti

Ishni bajarish tartibi
: 
Laboratoriyada vodorod xloridni osh tuziga kontsentrlangan sulfat kislotasi ta‗sir ettirib 
olinadi. Reaktsiya ikki bosqichda boradi.
Birinchi bosqichda reaktsiya, tashqaridan issiqlik berilmasdan, nordon tuz hosil bo‘lguncha 
boradi: 
NaCI + H
2
SO
4
= NaHSO
4
+ HCI + Q 
Birinchi bosqich tugagandan so‘ng jarayonga chetdan issiqlik ta‗sir ettirilsa, reaktsiya 
quyidagicha davom etib, ikkinchi bosqichda o‘rta tuz hosil bo‘ladi: 
 
NaCI + NaHSO
4
= Na
2
SO
4
+ HCI - Q 
Xlorid kislotasi olinadigan laboratoriya qurilmasi quyidagi suratda ko‘rsatilgan. Kolba 
(reaktor) (1) ga ma‗lum miqdorda tortib olingan osh tuzi solinadi va ajratuvchi voronka (29) orqali 
hisoblab olingan kontsentrlangan sulfat kislotasi quyiladi. 
Reaktor (1) ni ostiga gaz gorelkasi yoki elektr plitasi (10) ulanadi. Birinchi bosqichda, tashqaridan 
issiqlik berilmay turib, hosil bo‘lgan vodorod xloridning tarkibida suv va sulfat kislotasi bug‘lari 
bo‘lishi mumkin. Gazni bu bug‘lardan kontsentrlangan sulfat kislotasi solingan. Tishchenko idishi (3) 
orqali o‘tkazib tozalanadi. So‘ngra tomchi ushlagich (4) dan o‘tib, barbater (6) orqali absorbtsiya 
kollonasi (5) ga keladi. Absorbtsiya kollonasiga avvaldan distillangan suv solingan bo‘ladi va u yerda 
xlorid kislotasi hosil bo‘lish - absorbtsiya jarayoni ketadi. Absorbtsiya kollonasidan chiqqan gaz natriy 
ishqori solingan idish (8) (yuttirgich) ga keladi va u yerda absorbtsiya kollonasida yutilmay qolgan 
vodorod xlorid gazi ishqorga shimiladi. 

---

193 
 
Qurilma suruvchi shkafga joylashgan bo‘lishi kerak. 
Absorberdagi harorat termometr (7) orqali nazorat qilinadi. Gaz oqimini hosil qilish uchun, 
qurilma suv bilan suruvchi nasos (9) ga ulangan. 
Yuttirgich idish (8) ga 50 ml 0,5n NaOH eritmasi solinadi. Tajriba oxirida hosil bo‘lgan 
xlorid kislotasi absorber (5) dan Erlenmeyer kolbasiga quyib olinadi va 0,5n NaOH bilan titrlanadi, (8) 
idishda hosil bo‘lgan mahsulot esa 0,5n H
2
SO
4
bilan titrlanadi. 
Parchalanish darajasi (tashqaridan issiqlik berib yoki bermay) quyidagi formula bilan 
aniqlanadi: 


Т
К
К
И
И
а
f
П
f
П
9
,
2
)
50
(






 
Bu yerda: Pi - hosil bo‘lgan kislotani titrlash uchun sarf bo‘lgan ishqor miqdori, ml. 
Pk - (8) absorberda hosil bo‘lgan mahsulotni titrlash uchun sarf bo‘lgan kislota miqdori, ml. 
fk, fi - kislota va ishqorlarning faktorlari. 
at - o‘lchab olingan osh tuzining miqdori. 
Absorbtsiya darajasi esa quyidagi formula yordamida aniqlanadi. 
К
К
И
И
И
И
абс
f
П
f
П
f
П







50
100
.
