1 О‗zbekiston respublkasi oliy va о‗rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti

NaCI + H
2
SO
4
 = NaHSO
4
 + HCI + Q 
 
NaCI + NaHSO
4
 = Na
2
SO
4
 + HCI - Q 
2. guruhga topshiriq 
2. NaCI va H
2
SO
4
reaktsiyaga kirishayotganda tashqaridan berilayotgan issiqlikning jarayonga 
ta‗siri qanday? 
3.guruhga topshiriq. 
3. Laboratoriya qurilmasida osh tuzidan xlorid kislotasi olishda har bir jihozning vazifasi nimadan 
iborat. 
Ishdan maqsad: 
Xlorid kislotasini osh tuzidan sulfat kislotasi ta‗sirida olingan vodorod xloridni 
absorbtsiyalab olish jarayonini o‘rganish. 
Nazariy ma‗lumotlar 
Vodorod xloridning suvdagi absorbtsiyasi hosil bo‘layotgan xlorid kislotasining harorati 
ko‘tarilishi bilan boradigan jarayondir. Haroratning oshib borishi bilan birga xlorid kislotasining 
yuzasidagi bug‘ning bosimi ham orta boradi.
Vodorod xlorid va suv bug‘laridan iborat bug‘ning bosimi atmosfera bosimiga tenglashganda 
kislota qaynab ketadi va suvning bug‘lanishi yuqori darajaga yetadi. Adiabatik sharoitda suvning 
bug‘lanishiga sarflanadigan issiqlik HCI ning suyulish issiqligi bilan to‘ldiriladi va shu asnoda 
kislotaning kontsentratsiyasi uzluksiz orta boradi. Qaynayotgan kislota harorati esa dastlab 110
0
С 
ko‘tariladi va kontsentratsiyasi 20,24% gacha yetadi. (bosim 101325 N/m
2
yoki 760 mm simob ust.), 
so‘ngra kamayadi. Tarkibida 20,24% HCI bo‘lgan kislota HCI va H
2
O ning doimiy qaynaydigan 
aralashmasi hisoblanadi. 

---

192 
 
Agar HCI ning gaz fazasidagi portsial bosimi doimo qaynaydigan aralashma ustidagi 
(yuzasidagi) HCI bosimidan oshib ketsa, kislotaning kontsentratsiyasi 20,24% ga yetadi va yanada 
oshib boraveradi, qaynash harorati esa pasayadi. Shu sababli HCI gazining miqdorini oshirib borishi 
adiabatik sharoitda kislota kontsentratsiyasining ortib borishiga sabab bo‘ladi. 
Vodorod xloridni qaynayotgan suvga yuborilganda absorberdan chiqib ketayotgan gaz 
dastlab suv bug‘laridan iborat bo‘ladi, ammo kislota kontsentratsiyasining ortib borishi bilan 
chiqayotgan gaz tarkibida HCI gazining miqdori ham ortib boraveradi. Shuning uchun bitta absorberda 
kontsentrlangan kislota olinayotganda bir qism vodorod xlorid absorbtsiyalanmay qoladi. 
1.
HCI ni to‘liq yuttirish uchun gazni suvga qarama-qarshi bir necha absorberlar 
orqali yuborish yoki ichida tarelkalar, nasadkalar bor absorberlardan foydalanish maqsadga muvofiq 
bo‘ladi. Ana shundagina absorberlardan chiqib ketayotgan gaz faqat suv paridan iborat bo‘ladi.
2.
Tajriba utkazish uchun kerakli buyumlar, jihozlar va reaktivlar. 
3.
Laboratoriya qurulmasi. 
4.
0,5N NaOH eritmasi. 
5.
0,5 litrli Erlemmeyer kolbasi. 
6.
Metil qizil indikatori. 
7.
Osh tuzi. 
8.
Kontsentrlangan sulfat kislotasi. 
9.
0,5N sulfat kislotasi.