1. Pul muomilasi statistikasining bank muassalarida tashkil qilish va uning asosiy vazifalari

5-mavzu. Pul muomilasi statistikasi


Reja:
5.1.Pul muomilasi statistikasining bank muassalarida tashkil qilish va uning asosiy vazifalari.
5.2.Bank muassasalarida pul muomilasi bo'yicha statistik hisobotlar tuzish va ularni turlari.
5.3.Hisobotlarni tahlil qilishda asosiy ko'rsatkichlari va unga tavsifnoma.

Asosiy tushunchalar: pul massasi, pul massasini xarakterlovchi ko'rsatkichlar, pulni sotib olish kobiliyati, kredit turi, pul emissiyasi, pul abarodini, pul aborodini progonoz rejasi, pul massasini xarakterlovchi ko'rsatkichlar, muomiladagi pul massasini xajmi, pul muomilasi qonuni

1.Pul muomilasi statistikasining bank muassalarida tashkil qilish va uning asosiy vazifalari.
Pul muomilasini tashkil qilish va boshqarish bank muassasalarining asosiy funktsiyalaridan biri bo'lib hisoblanadi.
Xozirgi kunga kelib, Naqd pul muomilasi: uni aylanishini tashkil qilish va tartibga solish, pulni to'lov kobiliyatini mustaxkamlash borasida kuplab muammolar vujudga keldiki, ularni xal qilishda pul muomilasi statistikasini ham uz urni bor.
Umumiy pul massasi tarkibida, Naqd pulli pul muomilasini taъminlashning zaruriy sharti, muomiladagi Naqd pul mikdorini aniqlash (pul biletlari, ularning tarkibi va tangalar), pul muomilasida muomila xarajatlarini kiskartirishga, pul massasini territorial tartibga taksimlanishini amalga oshirishga karatilgan.
Pulni muomilaga chiqarish va pul muomilasini tashkil qilish monopol tarzda Markaziy bank tomonijdan amalga oshiriladi.
Mamlkatda Naqd pulli pul aylanishi prognoz rejalar asosida amalga oshiriladi.
Markaziy bank tomonidan tuziladigan (Naqd pul muomilasi bo'yicha) kassa oboroti prognoz rejalari pul muomilasini tashkil qilishning asosiy manbalaridan biri bo'lib hisoblanadi. Yana shuni ham taъkidlab utish lozimki, pul muomilasini boshqarishda maъmuriy kumondonlik iktisodiyotidan bizga meros bo'lib kolgan axoli pul daromadlari va xarajatlari balansidan ham foydalaniladi.
Kassa oboroti prognoz hisob-kitoblariga asoslanib MB pul muomilasini tashkil kiladi va uni boshqarib turadi. Shuning bilan bir qatorda xalk xo'jaligiga kassa xizmati ko'rsatish xujaliklarning kassalaridagi ortikcha Naqd pullarni bank kassasiga topshirishni taъminlash, savdo tushumlarini yigish bo'yicha inkasatsiyani tashkil qilish, (va bundan tashkari tushumlar: transport, tomoshaxona va boshqa tashkilot va muassasalar. Korxona, tashkilot, muassasalarga Naqd pul berishlarni xaki, komandirovka, va boshqa maqsadlar uchun)
Bank muassasalrida amalga oshiriladigan muxim amallardan biri bo'lib hisoblanadi.
Uz navbatida Markaziy bank pul oborotini yakuniy amallarini yaъni muomiladan Naqd pullarni olish funktsiyasini ham amlaga oshiradiki, bu pulni muomilaga chiqarish, tartibga solish va maqsadli ishlab ilmiy ustidan nazoratni kuchaytirishga yordam beradi.
Naqd pulni pul oborotini boshqarish, pul muomilasi xolatini operativ kuzatib borishni talab kiladi, shuning uchun statistika aloxida tuman viloyat va ulkalar bo'yicha Naqd pul xarakati bo'yicha tezlik bilan operativ hisobott olishni taъminlashi lozim.
Ushbu xisbotga asosan muomilaga chiqarishi lozim bo'lgan pul mikdori yoki muomiladan chiqarish lozim bo'lgan pul mikdori aniqlanadi.
Kassa prognoz hisob-kitoblari tuzish pul muomilasida bo'ladigan o'zgarishlarni tahlil qilishni talab kiladi. Shuning uchun pul muomilasi statistikasining asosiy vazifalaridan biri bo'lib, ankd pulli pul oborotini rivojlantirishdagi xolatlarni aniqlash, aloxida tuman va mamlakat bo'yicha pul aylanishini qonuniyligini aniqdlashga karatilgan. Shu munosabat bilan Naqd pulli muomilasini strukturasini aniqlash, uning Naqd pulsiz hisob-kitoblarini rivojlantirishdagi alokasi, aloxida to'lovlarni axoli tomonidan amalga oshirish (jamgarmaga ish haqidan o'tkazish, sugo'rta va solik to'lovlarini to'lash va boshqalar )da muxim ahamiyat kasb etadi.
Statistikada asosiy eъtibor Naqd pulli aylanish tezltigi, uning dinamikasi va muomiladagi pul massasining strukturasiga karatiladi.
Naqd pulli pul oboroti statistikasi asosiy nazoratni kassa oboroti prognoz hisob- kitoblarni bajarishga karatadi. Yukorida taъkidlab o'tilganlardan pul muomilasi statistikasining asosiy vazifalari kelib chikadi:
Bular:
1. Naqd pul muomilasi bilan boglik operatsiyalar statistikasini tashkil qilish.
2. Pul muomilasi bilan boglik barcha operatsiyalar to'g'risida maъlumot yig'ib borishdan iboratdir.
Bu vazifalarni bajarishda bank muassasalari MB tomonidan chiqarilgan «O'zbekiston respublikasi banklarida statistik hisobotni tashkil etish koidalari» (№386 1999 yil 20 fevral`) ga amal kiladilar.