1. Sezgi haqida tushuncha

5 - MAVZU: SЕZGI.
1. Sezgi haqida tushuncha
Sezgi deb atrofimizdagi narsa va hodisalarning sezgi a’zolarimizga bevosita ta’sir etishi natijasida ularning ayrim belgi va xususiyatlarining miyamizda aks ettirilishiga aytamiz. Odamning tashqi dunyoni idrok qilishi sezgidan boshlanadi. Shuning uchun sezgilar o’z mohiyati jihatidan shaxsning barcha bilimlari uchun asos va manba hisoblanadi. Odam sezgilarisiz tashqi dunyo pridmetlari va voqealarini bilish imkoniyatlaridan maxrum bo’lgan bo’lur edi. Chunki idrok, xotira, tasavvur, tafakkur va hayol kabi ruhiy jarayonlar sezgilar tufayligina hosil bo’ladi.
Sezgi eng oddiy, birok shu bilan birga, juda muxim psixik jarayondir. Bu barcha bilimlarimizning dastlabki manbaidir. Atrofdagi dunyoni bilish sezgidan boshlanadi.
Sezish – oddiy psixik jarayon bo’lib, moddiy qo’zg’atuvchilarning tegishli repseptorlarga bevosita ta’sir etishi yuli bilan moddiy dunyodagi narsa va xodisalarning aloxida xususiyatlarini va va shuning bilan birga, organizm ichki xolatining aks ettirilishidan iboratdir. «Sezgi – materiyaning sezgi organlarimizga ta’sir etishi natijasidir».
Sezgilar uz moxiyati jixatidan bir muncha soda psixik jarayon bulishiga qaramay barcha bilimlarimizning asosi va manbayi xisoblanadi. Chunki narsa va xodisalarni aks ettirishning kupchilik kismi sezishdan boshlanadi. Agar sezgilarimiz bo’lmagan tevarak-atrofni narsa va xodisalarni aks ettirishdan ularni bilishdan maxrum bo’lgan bulardik. Sezgi organiga ta’sir etib, sezgini vujudga keltiradigan xar bir narsa qo’zg’ovchi deb ataladi. Uning ta’siri esa qo’zg’alish deb yuritiladi.
2. Sezgilarning nerv – fiziologik asoslari
Sezgilarning hosil bolishi uchun faqat tashqi qozgatuvchining tasiri emas, balki organizmning ozi ham faoliyatda bolishi kerak. Sezgi retseptorga tasir qilib turgan qozgatuvchining maxsus quvvatini nerv jarayonining quvvatiga aylanishidan hosil boladi. Sezgi faqat hissiy organning komponentigina emas, balki faoliyat tarkibidir. Sezgi psixik hodisa bolib, agar javob reaktsiya bolmasa yoki javob reaktsiyasi “mos” bolmasa hosil bolmaydi. Sezgi azolari harakat azolari bilan bogliq. Bu azolar bajaradigan vazifa qolda joylashgan. Sezgi psixik hodisalar kabi reflektor tabiatga egadir. Sezgilarning fiziologik asosini qozgatuvchining oziga adekvat bolgan analizatorga tasir natijasida yuzaga kelgan nerv jarayoni tashqil etadi. Analizator deb, I.P.Pavlov tevarak - atrof vokeligini tahlil qilish uchun organizmning murakkab suratda moslanganiga aytadi. Analizator uch qismdan iborat:
1) Periferik (retseptor) - u tashqi tasirini nerv jarayoniga aylantiradi.
2) Analizatorning periferiya qismini markaziy qism bilan boglovchi afferent (markazga intiluvchi) va efferent (markazdan qochuvchi) nervlar, otkazuvchi nerv yollari.
3) Nerv impluslari qayta ishlanadigan analizatorlarning miya po’stidagi qismlar.