1. Standartlashtirish maqsad va vazifalari. Asosiy tushuncha va atamalar. Standartlashtirishning asosiy tamoyillari

Uyg’unlashtirilgan standartlar (ekvivalent standartlar): Bir va ayni shu obhektga tegishli bo’lgan va standartlashtirish bilan shug’ullanuvchi turli idoralar tomonidan tasdiqlangan standartlar bo’lib, ular mahsulotlar, jarayonlar va xizmatlarning o’zaro almashuvini, ushbu standartlarga muvofiq takdim etiladigan axborot yoki sinovlar natijalarining o’zaro tushunilishini tahminlaydi.
Xalqaro, mintaqaviy, milliy standartlashtirish idoralari mavjud.
Xalqaro standartlashtirish faoliyatida barcha mamlakatlarning tegishli idoralari erkin holda ishtirok etishi mumkin.
Mintaqaviy standartlashtirish deganda dunyo miqyosida birgina jug’rofiy yoki iqtisodiy mintaqaga qarashli mamlakatlarning tegishli idoralari uchun erkin holda ishtirok etishlari mumkin bo’lgan standartlashtirish tushuniladi.
Milliy standartlashtirish - bu muayyan bir mamlakat doirasida o’tkaziladigan standartlashtirish faoliyatidir.
Standartlashtirish har xil faoliyat turlari va uning natijalariga daxldor qoidalar, umumiy qonun-qoidalar yoki tavsiflarni o’zida qamrab olgan mehyoriy hujjat hisoblanadi.
"Mehyoriy" hujjat atamasi standartlar, texnikaviy shartlar, shuningdek umumiy ko’rsatmalar, yo’riqnomalar va qoidalar tushunchasini ham o’z ichiga qamrab oladi.
Standartlashtirish maqsadlari ko’p qirrali bo’lib, ular asosan quyidagilardan iborat: birxillashtirish (har xillikni boshqarish), qo’llanishlilik, moslashuvchanlik, o’zaroalma-shuvchanlik, sog’liqni saqlash, xavfsizlikni tahminlash, tashqi muhitni asrash, mahsulotni himoyalash, o’zaro tushunishlikka erishish, savdodagi iqtisodiy ko’rsatkichlarni yaxshilash va boshqalar. Bir maqsadning amalga oshishida bir vaqtda boshqa maqsadlarning ham amalga oshishi mumkin.
Standartlashtirishda mahsulotning vazifasiga muvofiqligi deganda belgilangan sharoitlarda muayyan vazifalarini buyum, jarayon yoki xizmatlar tomonidan bajarish qobiliyati tushuniladi.
Moslashuvchanlik esa, mahlum sharoitlarda belgilangan talablarni bajarish uchun nomaqbul tahsir ko’rsatmasdan mahsulot, jarayon yoki xizmatlarni birgalikda qo’llanishiga yaroqliligi deb tushuniladi.
O’zaroalmashuvchanlik – bir xil talablarni bajarish maqsadida bir buyum, jarayon, xizmatdan foydalanish o’rniga boshqa bir buyum, jarayon, xizmatning yaroqliligidan iborat.
Har xillikni boshqarish (unifikatlashtirish yoki birxillashtirish) deb, muayyan ehtiyojini qondirish uchun zarur bo’lgan eng maqbul o’lchamlarni yoki mahsulot, jarayon va xizmat turlarini tanlashga aytiladi.
3. Standartlashtirishning asosiy tamoyillari.
Standartlashtirish boyicha umumiy maqsad - bu mahsulot sifati, protsesslar va xizmatlar boyicha Davlat va istehmolchilarning qiziqishlarini qimoyalashdir.
Standartlashtirishning ushbu umumiy maqsadidan kelib chiqqan holda uning asosiy tamoyillarini keltiramiz: