1 Suyiqliqlardinı sanaatta qollaniliwi

6 Atom elektr stansiyasi duzilisi islew

Atom elektr stansiyası (AES) — texnologiyalıq sxeması tárepinen ıssılıq elektr stansiyaları túrine kiretuǵın elektr stansiya. Ápiwayı ıssılıq elektr stansiyaları (TES) de kómir, neft, qoramoy (mazut) hám gaz yoqilsa, atom elektr stansiyasında janar may retinde uran isletiledi. Atom elektr stansiyasınıń tiykarǵı bólegi atom qazanı, yaǵnıy atom reaktori. Atom elektr stansiyasında, kóbinese, atom reaktorlarining. 4 tipi qollanıladı : 1) Suw-suwlı (bunda susaytirgich tawıq hám bódeneden basqa quslardıń mákiyeni ornında da, ıssılıq eltuvchi element ornında da ápiwayı suw isletiledi); 2) Grafit-suwlı (suw — ıssılıq eltuvchi, grafit bolsa susaytiruvchi boladı ); 3) Salmaqli suwlı (ápiwayı suw ıssılıq eltuvchi, salmaqli suw bolsa susaytiruvchi); 4) Grafit-gazlı (gaz — ıssılıq eltuvchi, grafit — susaytiruvchi). Zamanagóy atom energetikasında tiykarlanıp uran235 ten paydalanıladı. Onıń tábiyiy rezervi onsha úlken emes, organikalıq janar maydıń bolsa tek 10% ini quraydı. Bul muǵdar atom energetikasın janar may menen uzaq waqıtqa shekem támiyinley almaydı. Yadro janar maysı retinde qollanılatuǵın plutoniy-239 hám uran-233 alıw ushın sheki onim esaplanatuǵın uran-238 menen toriy-232 dıń rezervi jer qushaǵında jetkilikli muǵdarda. Bul yadro janar mayları jerdegi energetikalıq resurstı shama menen. 1000 teńdey asıradı. Házirgi janar may islep shıǵaratuǵın kóbeyiwshi atom reaktorlarida janar may muǵdarın islew processinde arttırıw múmkin. Mısalı : Eki ret kóbeytiw ushın shama menen 10 jılǵa shekem waqıt kerekligi málim. Sonday eken, adamzat atom janar maysisiz qalmaydı. Atom energiyası xalıq aralıq agentliginiń xabar beriwine qaraǵanda, 1985-jıl aqırında dúnyanıń 26 mámleketinde atom elektr stansiyalarında ulıwma quwatı 248577 Mvt bolǵan 374 reaktor islep turǵan. Usılardan ulıwma quwatı 77851 MvT bolǵan 93 reaktorli AQSH birinshi orında, qalǵanları bolsa Fransiya (37533 MvT), burınǵı SSSR (26803 MvT), Yaponiya (23665 MvT), burınǵı GDR (16429 MvT) hám Angliya (10120 MvT). Dúnyanıń kóplegen basqa mámleketlerinde de atom elektr stansiyasilar islep turıptı. Házirgi waqıtta xalıq xojalıǵınıń elektr energiyasınan paydalanmaytuǵın qandayda bir salasın tabıw qıyın. Sol sebepli elektr energiyası islep shıǵarıw jıldan jılǵa artıp barıp atır. Mısalı, 1980-jılda dúnyada isletilingen elektr energiyasınıń 5, 6%, 1985-jılda — 10, 8% hám 1988-jılda — 27% atom elektr stansiyasilarda islep shıǵılǵan.