1 Tajriba ishi O’zgarmas tok elektr zanjirlarini tekshirish

1 Tajriba ishi O’zgarmas tok elektr zanjirlarini tekshirish.

1. Ishdan ko`zda tutilgan maqsad

1. Elektr energiyasi iste'molchilarining sxemasini yig`ishni o`rganish (ketma-ket, parallel va aralash ulash)

2. Turli ulash sxemalarida, zanjirning ayrim qismlari va butun zanjir uchun tok kuchi va kuchlanishni o`lchashni o`rganish.
3.O`zgarmas tok zanjiri uchun Kirxgofning birinchi va ikkinchi qonunlarini amalda tekshirish.

2.Tajriba ishini tushuntirish

1. 
   Uch lampadan har birining qarshiligini ampermetr va voltmetr usuli bilan aniqlash (1.1-rasm). Bunda lampalarni navbati bilan ulab, ampermetr va voltmetrlarning ko`rsatishlari yozib olinadi, shu qiymatlarini Om qonuni formulasiga qo`yib har bir lampa spiralining qarshiligi aniqlanadi.
   

Uchta parallel ulangan cho`g`lanish lampasi spiralining umumiy qarshiligini aniqlash (1.1-rasm).
Om qonuni bo`yicha
bu yerda I -ampermetrning ko`rsatishi, a ,
U-voltmetrning ko`rsatishi, v
Lampalarni parallel ulash sxemasi bo`yicha quyidagi asosiy nisbatlar tekshiriladi:
a) zanjirdagi umumiy tok, parallel ulangan iste'molchilardagi toklarning yig`indisiga teng (Kirxgofning 1-qonuni).
I<sub>um</sub> = I<sub>1</sub> +I<sub>2</sub> +I<sub>3</sub> .
Berilganlar 1.1 va 1.2-jadvallardan olinadi;
b) parallel ulangan iste'molchilarning hisobiy zanjir qarshiligi (R<sub>h</sub>) qo`yidagi formula bilan hisoblanadi:

bu yerda

R₁ , R₂ , R₃ larning grafiklari 1.1-jadvaldan olinadi.
Jadvaldan olinganlar buyicha (1.2-jadval) hisobiy qarshilik (R_h) umumiy qarshilik (R_um) bilan solishtiriladi.

3. 
   Ketma-ket ulangan lampalar spiralining qarshiligini aniqlash.
   

Ketma-ket ulanganda, har bir lampa spiralining qarshiligi Om qonuni bo`yicha aniqlanadi:

bu yerda I-zanjirdagi tok, a.
U₁, U ₂ , U ₃- har bir lampadagi kuchlanishning tushuvi, v.
Kuchlanishlarning bu tushuvi har bir lampaga navbati bilan ulanadigan voltmetr yordamida o`lchanadi.
Umumiy qarshilik Om qonuni bo`yicha aniqlanadi:

bu yerda U–tarmoq kuchlanishi, v.
Lampalarni ketma-ket ulash sxemasi bo`yicha (1.2-rasm) quyidagi asosiy nisbatlar tekshiriladi;
a) lampalar ketma-ket ulangan zanjirning hisobiy qarshiligi (R<sub>x</sub>) alohida lampalar qarshiliklarining yig`indisiga teng:
R_h = R₁ +R₂ +R₃
Bu qiymatlar jadvaldan olinib, R_UM bilan solishtiriladi;
b) zanjirga berilgan kuchlanish, ayrim lampalardagi kuchlanishlar tushuvining yig`indisiga teng (Kirxgofning 2-qonuni)
U = U₁ +U₂ +U₃
v) zanjirning barcha qismlarida tokning miqdorlari teng.
4. Aralash ulanganda (1.3-rasm) lampa spiralining qarshiligi va butun zanjirning umumiy qarshiligi Om qonuni bo`yicha aniqlanadi.

L₂ va L₃ lampalar parallel ulangani uchun U₂ =U₃ deyish mumkin.
U₁ , U ₂ ,U ₃ va U-kuchlanishlar voltmetr yordamida o`lchanadi. Hisobiy qarshilik quyidagi ifodadan aniqlanadi:

Bu miqdor tajribadan olingan R_um bilan solishtirib ko`riladi.

5. 
   Turli tajribalardan olingan R₁, R₂, R₃ qarshiliklarning bir xil emasligiga
   

e'tibor berilsin. Bunga turli ulash sxemalarida cho`g`lanish spiralidan o`tayotgan toklar kattaligining teng emasligi sabab bo`ladi.
O`tkazgichdan o`tgan tok, kattaligi jihatidan shu tok kuchiga proportsional bo`lgan issiqlik ajratib chiqaradi (Joul-Lens qonuni). Bu issiqlik o`tkazgichning temperaturasini, binobarin uning qarshiligini ham oshiradi.
Qaysi cho`g`lanish lampasi spiralidan katta tok o`tsa, usha spiralning qarshiligi katta bo`ladi.
3. Ishni bajarish tartibi

1. 
   Kompyuterda “Elektronics Workbench” dasturiy paketi ishga tushuriladi.
   
2. 
   1.1-rasmdagi sxema yig`iladi. Buning uchun elektr jihozlari panelidan kerakli elementlar olinadi.
   

1.1-rasm

3. 
   L₁,L₂,L₃ lampalarning toklari ampermetrlar ko’rsatishlaridan va kuchlanish voltmetrning ko`rsatishidan 1.1-jadvalga yozib olinadi.
   
4. 
   Uchta lampa parallel ulangan hol uchun, ampermetr va voltmetr ko`rsatkichlari 1.2-jadvalga yozib olinadi.
   
5. 
   1.2- rasmdagi sxema yig`iladi.
   

1.2-rasm

6. 
   Voltmetrlar va ampermetrning ko`rsatishlari 1.3-jadvalga yozib olinadi.
   
7. 
   1.3-rasmdagi sxema yig`iladi.
   

1.3-rasm

8. 
   Voltmetr va ampermetrlarning ko`rsatishlari 1.4-jadvalga yozib olinadi.
   
9. 
   Har bir lampaning qarshiligi, shuningdek barcha sxemalar uchun umumiy va hisobiy qarshiliklarni hisoblash natijalari 1.1,1.2,1.3 va 1.4–jadvallarga yozib olinadi.