1. Tavakkalchilikda xavf

Tavakkalchilikni boshqarish

Yuqorida ta’kidlaganimizdek, aksariyat hollarda iqtisodiy baholashlar va boshqaruv qarorlari ko’p ariantli bo’lib ehtimollik harakteiga ega. Shu sababli hato va yanglishishlar bu jarayonda tabiiy bo’lganda, baribir noho’sh holdir. Shunday sharoitda menejer:
• tavakkalchilikdagi xavf ehtimolini;

• 
  u xavf darajasini pasaytirish choralarini;
  
• 
  ehtimol qilinayotgan zararni qoplash yo’llarini oldindan hisob – kitobini qilish lozim.
  

Tavakkalchilikni boshqarishning mohiyati ham ana shunda .

Tavakkalchilikni boshqarishdagi maqsad – bu korxonani faqat bankrotlikdan saqlab qolish emas, balki qanday sharoitda bo’lsa ham foydani minimal darajadan past bo’lishiga qo’yilmaslikdir.

Tavakkalchilikning maqsadga muvofiqligi baho berish uchun eng avvalo ehtimol qilinayatgan, xavf darajasiga qarab tavakkalcilikning tayin zonalarini ajratib olish zarur. Shu zonalarning umumiy ko’rinishi 10-jadvalda berilgan.

Zarar kutilmaydigan, ya’ni xo’jalik faoliyatining natijasi ijobiy bo’lgan zona xavfsiz zona deb ataladi.
10-jadval.

Yutuq Zarar

Yo’l qo’yilishi

Xavfsiz mumkin bo’lgan Jiddiy, keskin Fojiali
Zona xavf zonasi xavf zonasi xavf zonasi

Hisoblangan Hisoblangan Xususiy

Foyda (F) naqd pul kapital





Yo’l qo’yilishi mumkin bo’lgan xavf zonasi deganda ehtimol (tavakkal) qilinayotgan zarar kutiladigan foydadan ko’p bo’lmagan zona tushuniladi. Shunda tadbirkorlar faoliyati iqtisodiy nuqtai nazardan maqsadga muvifiq deb yuritiladi. Yo’l qo’yilishi mumkin bo’lgan xavf zonasining chegarasi quyidagicha ko’rinishda bo’ladi:

Zarar darajasi hisoblangan foyda
ko’lami = darajasi, ko’lami

Jiddiy (keskin) xavf zonasi deganda ehtimol (tavakkal) qilinayotgan zarar nafaqat kutiladigan foyda, shuningdek hisoblangan naqt pul daromaddan ham ko’p bo’lgan zona tushuniladi, ya’ni jiddiy xavf zonasining chegarasi quyidagicha bo’ladi:

Zarar jami
darajasi > xarajat + foyda
ko’lami

Boshqacha qilib aytganda, bu yerda tadbirkor nafaqat hech qanday foyda olinishi, shuningdek barcha ishlab chiqarish xarajatlari miqdorida to’g’ridan to’g’ri zarar ko’rishgacha tavakkal qiladi.

Fojiali xavf zonasi deganda ehtimola(tavakkal) qilinayotgan zararning jiddiy xavf zonasi o’z domiga tortib, undan oshib korxonaning xususiy kapitaliga teng bo’lgan zona tushuniladi, ya’ni bunday xavf zonasining chegarasi quyidagi ko’rinishda bo’ladi:

Zarar darajasi Xususiy
ko’lami = kapital


Bunday tavakkalchilik oqibati korxonaning yoki tadbirkorning bankrotlikka va yemirilishiga olb keladi. Fojiali xavf tadbirkor hayoti, uni sog’lig’iga xavf tug’dirishi mumkin.