1-tema. Kirisiw Qaraqalpaq tili mámleketlik til. Qaraqalpaq jazıwı hám onıń tariyxı Joba

JAŃA QARAQALPAQ ÁLIPBESI

Tapsırma. Tómendegi ilimiy tekstten paydalanıp, til haqqında tolıǵıraq ulıwma maǵlıwmat beriń.

Til adamlar arasında eń áhmiyetli qarım-qatnas quralı xızmetin atqaradı. Jámiyettegi adamlardıń pikir alısıw hám óz ara túsinisiwi til arqalı iske asadı.

Til hám jámiyet bir-biri menen tıǵız baylanıslı. Til bar jerde jámiyet, jámiyet bar jerde til de boladı. Sonlıqtan til jámiyetti shólkemlestiriwshi hám rawajlandırıwshı qubılıs bolıp esaplanadı.
Til jámiyetlik qubılıs degende, onı bir jámiyettiń payına tiyetuǵın qatnas quralı dep qaralmaydı. Ol barlıq jámiyetlik basqıshlar ushın qatnas qurallıq xızmetti atqaradı.
Til uluwma jámiyetlik qatnas quralı bolıw menen qatar, oylaw, sana menen de tıǵız baylanıslı boladı. Adamnıń oylawı, pikiri til arqalı sırtqa shıǵadı. Sonlıqtan til oylawdıń tikkeley haqıyqatlıǵı bolıp esaplandı.
Demek, til jámiyettegi adamlar arasında eki túrli xızmetti-kommunikativlik hám ekspressivlik xızmetlerdi atqaradı.
Tildiń adamlar arasında qarım-qatnastı iske asırıwı-onıń kommunikativlik (baylanıs) xızmeti, al adamlardıń oylawı hám pikiriniń sóz hám gápler arqalı tıńlawshıǵa túsinikli, tásirli etip bildiriliwi onıń ekspressivlik (tásirlilik) xızmeti bolıp esaplanadı.
1989-jılı 1-dekabrde Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesiniń Nızamı menen « Qaraqalpaqstan Respublikasınıń mámleketlik tili bolıp tabıladı» dep qabıl etildi.
Al, birinshi shaqırıq Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesiniń segizinshi sessiyasında (1996-jıl, 18-sentyabr) «Mámleketlik til haqqında» Qaraqalpaqstan Respublikası nızamınıń (jańa redakciyada) I statyasında «Qaraqalpaq hám ózbek tilleri Qaraqalpaqstan Respublikasınıń mámleketlik tili bolıp tabıladı» dep qabıl etildi.
Demek, biziń respublikamızda qaraqalpaq hám ózbek tili - mámleketlik tiller. Bul tiller Qaraqalpaqstan Respublikasında qarım-qatnaslıq xızmetlerdi atqaradı.


Til haqqında ulıwma maǵluwmat boyınsha tómendegi sorawlarǵa juwap beriń:
1. Tildiń jámiyettegi qarım-qatnaslıq xızmetin aytıń.
2. Til ne ushın jámiyetlik qubılıs dep ataladı?
3. Til menen oylawdıń baylanıslılıǵın aytıń.
4. Tildiń kommunikativlik hám ekspressivlik xızmetleri qanday?
5. Mámleketlik til qashan qabıl etildi hám qaysı tiller bizde mámleketlik dep tabıldı?