1. Tema. Salistiriw pedagogikasi pa`ninin` predmeti, maqseti ham waziypalari reje

Germaniyada mektep ha`m joqari bilimlendiriw O`zbekstan Respublikasi o`z g`a`rezsizligin qolg`a kirgizgennen son` ekonomikaliq siyasiy tarawdin` ha`mme tarawlari siyaqli xaliq bilimlendiriwinin` shet ma`mleketler bilimlendiriw mekemeleri menen birligi ushin ken` mu`mkinshilikler ashildi. A`sirese Germaniya ta`lim wa`zirligi ha`m oqiw ta`rbiya, ja`ma`a`t sho`lkemleri menen o`z-ara qatnaslar tez rawajlanip barmaqta.
Wa`zirlikler da`rejesinde kelisimler bolsa da, G`Nemis xaliq araliq rawajlaniw fondiG`, G`Adenaur jamg`armasiG`, G`Gete institutiG` menen qatnaslardin` ornatiliwi respublikamiz g`a`rezsizligi menen ten`les. Sol qatnaslar a`tirapinda seminarlar, konferentsiyalar, sabaqliqlar, ko`rgizbeler, o`z-ara bilimlendiriw tarawinda ta`jiriybe almastiriwlar bolip o`tpekte. Ha`zirgi waqitta bul baylanislardin` jan`a jan`a formalari izlenbekte. Bul qatnaslar aytiw kerek bolsa, bilimlendiriw tariwindag`i wa`zirlikler du`ziletug`in sha`rtnamalarg`a tayarlang`an tiykar bolip esaplanadi. Jaqinda G`Nemis xaliqara rawajlaniw fondiG` usinisina muwapiq bir topar pedagog alimlar, qa`niygeler, bilimlendiriwdi basqariw jumisshilari Germaniyada boldi. Olar O`zbekstan ushin arnawli tayarlang`an G`Bilimlendiriw diziminde salistirmali, analiz, bazar ekonomikasina o`tiw sharayatinda bilimlendiriwde ju`z beretug`in o`zgerislerG` dizimlerin u`yrenip qaytqan. A`ne sol seminar ha`m sapar qatnasshilari qatarina avtorda bolip ilaji barinsha ma`mleket bilimlendiriw dizimlerin ko`rsetip beriwdi o`z aldina maqset qilip qoydi. Aytip o`tiw kerek, Germaniyanin` bazar ekonomikasina o`tiw joli bizin` respublikamizdag`ig`a uqsap ketedi. Eki German ma`mleketi birleskennen son` aldin`g`i Germaniya Demokratik respublikasinda bilimlendiriwdi qayta ko`riw boyinsha alip barip atirg`an isler de bizin` sharayatimizg`a maqul keledi. Germaniyanin` ha`zirgi da`wir bilimlendiriwindegi tiykarg`i mashqala da`slepki GDRdag`i ta`limdi bir milliy qa`lipke saliwdan ibarat. Bunin` ushin toliq mu`mkinshilik bar. Sebebi Germaniyada payda bolg`an bilimlondiriw dizimi, mazmun ha`m usillari, qarar tapqan isshiler tayarlaw ha`m qaytat tayarlaw da`stu`ri bar. Baslawish mektep. Oqiw  jastan baslanadi ha`m  jil dawam etedi (Berlinde  jil). Soni aytip o`tiw kerek da`slepki eki jil oqiw dawaminda balalarg`a baha qoyilmaydi, olarg`a uliwma xarakteristika beriw menen sheklenedi. Baslawish mektepte toliq to`rt jil oqig`annan keyin oqiwshilar bag`darlang`an basqishtag`i mektepke o`tedi. Bul jerde - klass basqishindag`i arnawli mektep tipine baylanisli yamasa baylanisli emes arnawli da`stu`r tiykarinda oqitiladi, bunda balalardin` ata analari mektep tipin tin`law yamasa o`zgertiw mu`mkinshiligine iye boladi. Keyin balalar nawbettegi mektep tipine ko`shedi bular tiykarg`i, arnawli mektep (rawajlaniwda keshikken yamasa anomaliya xalatinda bolg`an balalar ushin), real oqiw orni (matematika ha`m tabiyg`iy pa`nler oqitilatug`in orta oqiw orni) gimnaziya uliwma bilimlendiriw mektepleri h.t.b 0  bala  basqishti tamamlag`annan son` tiykarg`i mektepke o`tedi  yamasa 0 jilliq oqiwdi tamamlag`annan son` ka`siplik tayarliqqa o`tiledi ha`m  jilg`a deyin parallel oqiw orinlarinda oqiydi.Tiykarg`i mektepti tabisli tamamlag`anlar o`nermentshilik ha`m sanaat ka`rxanalarinda tu`rli ka`sipti iyelewi mu`mkin. Tiykarg`i mektep da`stu`ri jilma jil analiz qiling`anda oqiwg`a bolg`an talap toqtawsiz asip baratirg`anlig`in kuzettik. Bul ayirim pa`nlerden sabaq o`tilgende ko`lemin asiriw ha`m mazmunin a`piwayidan quramalig`a qarap bariw arqali a`melge asiriladi. Real bilim jurti tiykarg`i mektep ha`m joqari b`sqish mektebi ortasinda turadi. Qag`iydag`a ko`re bul jerde oqiw  jil dawam etedi. ( klasstan 0 klassqa shekem) ha`m toliq orta mag`liwmat beriw menen tamamlanadi. Oqiw ornin pitkeriwshiler arnawli orta oqiw ornina yamasa joqari basqishtag`i ka`sip texnikaliq mektebine kirip oqiw mu`mkinshiligine iye boladi. Ekonomikaliq yamasa ma`mleket xizmetindegi ortasha lawazimdi iyelew ushin real oqiw ornin tamamlaw kerek. Sonida aytip o`tiw kerek, barliq oqiwshilardin` shama menen 0-  orta mag`liwmat da`rejesine iye boladi. Tog`iz jilliq gimnaziya (oqiw - jilliq) Germaniyadag`i joqari basqishli, traditsion mektep esaplanadi. A`weldegidey ayirim predmetlerdi oqitilatug`in (matematika, fizika, til ha`m basqalar) gimnaziya ha`zirde joq. Gimnaziya, pitkergenligi haqqindag`i attestati, joqari oqiw ornina kiriw mu`mkinshiligin beredi. Institutqa kiriwdi qa`lewshiler sani ko`beyip ketkenligi sebepli, qabillawda belgili shekleniwler kirgizildi. Qa`niygeler menen bolip o`tken baylanislar soni ko`rsetedi, u`sh basqishli mektep ta`limi keyingi jillarda belgili da`rejede kemshiliklerge ushiramaqta. Misali ko`pshilik balalarg`a keyingi oqiwi ushin biraz erte bag`dar beriliwi belgili naraziliqlardi keltirip shig`armaqta. Bul kemshiliklerge qarsi da`liller joq emes, bag`dar basqishi ha`m rawajlaniwi boyinsha balalardi  jilliq oqiw mektebin tuwri tan`lawg`a tayarlaw kerek. Bul jerde ha`mme na`rse mektep jumislarina pu`tkil qatnas, metod ha`m mazmun en` qolay tan`lawg`a barip taqaladi, ha`zirde alimlar ha`m ta`jiriybeshiler ma`sele u`stinde is alip barmaqta. Keyingi basqish uliwma bilim beretug`in mektepler bolip, onda u`sh tiptegi mektep birlestirilgen. Bul jerde qag`iydag`a ko`re -0 klasslardag`i balalar oqiydi. Olardin` ayirimlarinda gimnaziyadag`iday joqari basqishlari bar. Oqiwshilar o`zlerinin` talantlarina qarap joqari yamasa a`piwayi kurslarda oqiwi mu`mkin. Bul jerde oqiw planina ka`siplik ta`lim de kirgizilgen.
Uliwma bilim beretug`in mekteplerdi tamamlag`ani tuwrisindag`i guwaliq (attestat) federal jerler ta`repinen ta`n alinadi. Arnawli mekteplerde uliwma mekteplerde oqiw mu`mkinshiligine iye bolmag`an ka`r saqawlar, ko`zi a`zziler ha`m basqa dene aqlinda nuqsani bar baxalar ha`m o`spirimler bilim aladi. Germaniyada o`z waqtinda bilim alalmag`an u`lken jastag`ilar ushin bilim aliwg`a mu`mkinshilik jaratip qoyilg`an. Keshki gimnaziyada sanaat, awil xojalig`i ha`m basqalarda isleydi, - jil dawaminda oqiw kursin tamamlag`annan son` erjetkenlik attestatin aliw ushin imtixan tapsiradi. Sonday jol menen keshki mekteplerde tiykarg`i mektep yamasa real oqiw orinlarin tamamlag`ani tuwrali guwaliqqa iye boliwi mu`mkin. Germaniyada mektep bilimlendiriw dizimi ha`mme waqit rawajlaniwda ha`m oqiw orinlarinin` jan`a forma ha`m tipleri izlenbekte. Bul a`sirese sobiq GDRsina tiyisli bul jerde bilimlendiriw sistemasi ma`mleketke qarasli ha`m ma`jbu`riy edi (oqiw da`stu`rin ideyalastiriw, oqitiwshilardi qayta tayarlaw tiykarinda  ha`m  basqishli mektepke o`tiw mu`mkinshiligin izlemekte rawajlaniw ha`m ta`rbiya protsessi, tapsirmani kemeytiw ha`m basqalarg`a su`yenip jan`a mazmundag`i mektep bilimlendiriwin a`melge engiziwden h.t.b.).
Oqiwg`a qabillaw (ha`r qanday tu`rdegi oqiw orinlarinda) imtixansiz bilimlendiriw haqqindag`i xu`jjetke tiykarlanip a`melge asiriladi. Oqiwg`a qabillanatug`inlar sani oqiw orinlari sani menen belgilenedi. Qabil qiliwdin` tiykari bolip oqiwshilar ata analarinin` ka`rxana yamasa sho`lkem menen du`zgen sha`rtnamalari (eger ka`rxana menen sha`rtnama du`ziw mu`mkinligi bolmasa) ata analardin` o`ner oqiw orni menen du`zgen sha`rtnamalari xizmet qiladi. Oqiw orinlari o`zlerinin` pitkeriwshilerin jumisqa jaylastiriw mashqalalari menen shug`illanbaydi. Biraq sog`an qaramay, pitkeriwshilerdin` ko`pshiligi sol ka`rxanada, basqalari bolsa miynet birjalarina jiberiledi.
Germaniya o`ner texnikaliq bilimlendiriwinin` to`mendegi ta`repleri itibarli. . Oqiw orinlari laboratoriyalari, ustaxanalarin ta`miyinlew, olardi shiyki zatlar ha`m materiallar menen ta`miyinlew, isbilermenler yamasa ka`rxanalar ta`repinen biypul a`melge asiriladi. Sebebi bazar ekonomikasinin` sha`rtlerinen biri sonnan ibarat, tadbirkarlar oqiw orinlarin jan`a zamanago`y texnologiyaliq zatlar menen ta`miyinlewden ma`pdar. Bunin` sebebi birinshiden o`zinin` zatlarin reklama qiliw maqseti bolsa ekinshiden tezirek jean`a tu`rdegi zatlardi isley alatug`in qa`niygelerge iye boliw. . O`ner texnikaliq bilimlendiriwdin` jetekshi bag`darlari keleshegin belgilew ha`m oni a`melge asiriw federal bilimlendiriw ha`m ma`deniyat ministrliginin` waziypasi. Bul iste og`an federal ekonomika wa`zirligi, miynet ministrligi birlikte isleydi. Da`stu`rlerdin` mazmunlilig`i ha`m na`tiyjeliligi federal o`ner ta`limi instituti ta`repinen a`melge asiriladi (onda 00 den aslam adam isleydi). Bul institut jumisin Bas komissiya quramina kirgen federal xu`kimet, ag`zalari, jumis beriwshiler ha`m jer wa`killeri muwapiqlastiradi. Territoriyaliq ta`repten bolsa oqitiwdin` teoriyaliq bo`limi mazmuni jerlerdin` kul`tus ministrligi, islep shig`ariw a`meliyatin bolsa, tu`rli palatalar (sanaat, o`nermentshiliu, awil xojalig`i, meditsina h.t.b.) tekseredi ha`m ta`miyinleydi.