1. Tijorat banklarining aktiv operatsiyalari haqida tushuncha va ularning tarkibiy tuzilmalari
Tijorat banklarining aktiv operatsiyalarini amalga oshirish tartibi (O’zbekiston Respublikasi Tashqi Iqtisodiy Faoliyat Milliy Banki misolida)
Yüklə 0,62 Mb.
|
|
2.Tijorat banklarining aktiv operatsiyalarini amalga oshirish tartibi (O’zbekiston Respublikasi Tashqi Iqtisodiy Faoliyat Milliy Banki misolida)
Tijorat banklarida aktiv operatsiyalari samaradorligini takomillashtirish tijorat banklaridagi faoliyatini chuqur tahlil etgan holda uning ilg‘or tomonlari mahalliy shart – sharoitlarga moslashtirish yuqoridagi muammolarni ijobiy hal etish bo‘yicha ilmiy asoslangan amaliy takliflar va tavsiyalar ishlab chiqishga harakat qildik. Ushbu takliflar va tavsiyalar quyidagilardan iborat: O ‘z bekiston Respublikasida tijorat banklari o‘rtasida mavjud raqobatlashuv sharoitida bank xizmatlari bozorining rivojlangan davlat tijorat banklarida faol qo‘llaniladigan zamonaviy xizmat turlaridan foydalanish o‘ziga hos ravishda ularning jozibadorligini oshiradi. Buning uchun birinchi navbatda milliy bank tizimida faoliyat ko‘rsatayotgan barcha tijorat banklarini hozirgi zamon talablariga to‘liq javob bera oladigan informatsion texnologiyalar bilan to‘liq ta’minlangan bo‘lishlari, bundan tashqarii mijozlarning ham ushbu texnologiyalar bilan ta’minlanganligi hamda zamonaviy informatsion texnologiyalarga yuqori darajada xizmat ko‘rsatuvchi ixtisoslashtirilgan tashkilotlarning mavjud bo‘lishini taqazo etadi. Har qanday xo‘jalik sub’ektlari kabi tijorat banklarining faoliyatini pirovard maqsadi daromad topishdan iboratdir. Xalqaro amaliyotda tijorat banklarining o‘zlik va jalb etilgan mablag‘lardan ma’lum daromad topish uchun olib boradigan faoliyati aktiv operatsiyalar deb nomlanadi. O‘z mohiyatiga asosan tijorat banklarining o‘zlik va yuridik hamda jismoniy shaxslarning vaqtincha bo‘sh turgan pul mablag‘larini jalb etilgan mablag‘laridan o‘z nomidan ma’lum daromad topish uchun olib boradigan faoliyati aktiv operatsiyalar hisoblanadi. Xalqaro amaliyotda tijorat banklarining olib boradigan aktiv operatsiyalari juda turli tumandir, lekin iqtisodiy adabiyotlarda aktiv operatsiyalar o‘z mohiyatiga ko‘ra quyidagi asosiy guruxlarga ajratiladi: - yuridik va jismoniy shaxslarga turli muddatlarga, turli maqsadlarga ham turli shartlar asosida kreditlar berish; - bank mijozlariga turli vositachlik xizmatlarini ko‘rsatish; -lizing, faktoring va forfeyting operatsiyalarini amalga oshirish; - investitsiya loyixalarini amalga oshirish; - davlat va boshqa yuridik shaxslarning qimmatli qog‘ozlariga o‘z nomidan va o‘z hisobidan investitsiyalar qilish; - bank mijozlariga kassa xizmatlarini ko‘rsatish; - mijozlarga boshqa turdagi an’anaviy va noan’anaviy bank xizmatlarini ko‘rsatish. Tijorat banklari aktiv operatsiyalarni amalga oshirish jarayonida amaldagi qonunchilik tomonidn belgilangan me’yorlarga amal qilishlari lozim. Tijorat banklari o‘zlarining faoliyati uchun o‘rnatilgan likvidlik darajasini saqlab turishlari hamda aktiv operatsiyalarni turlari bo‘yicha yuzaga chiqishi mumkin bo‘lgan qaltisliklarni (risklarni) oqilona taqsimlashlari shart. Amaliyotda daromad keltirish darajasiga asosan tijorat banklarining aktivlari asosan ikki guruhga, ya’ni daromad keltirmaydigan va daromad keltiradigan aktivlarga ajratadilar. Albatta ushbu guruhlash aktivlari ikki asosiy guruhga ajratiladi. Lekin bizning fikrimizcha, ushbu guruhlashda ayrim omillar inobatga olinmagan. Masalan kassadagi pul aktivlari bank likvidligini ta’min-laydigan lekin daromad keltirmaydigan aktivga kiritilgan. Bizning fikrimizcha, tijorat banklari aktivlarini quyidagi uch guruxga ajratish maqsadga muvofiq bo‘lar edi: 1. Daromad keltirmaydigan, lekin bank faoliyatini ta’minlaydigan aktivlar. Ushbu aktivlar tarkibiga O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki hisobraqamidagi majburiy zahiralar summasi, asosiy vositalar va kam baholi tez eskiruvchan buyumlar hamda boshqa aktivlar. 2 . Kam daromad keltiradigan, lekin bank likvidligini ta’minlaydigan aktivlar. Ushbu aktivlar tarkibiga kassadagi pul mablag‘lari va unga tenglashtirilgan hujjatlar, davlat o‘rta muddatli hazina majburiyatlari, davlat qisqa muddatli obligatsiyalari kiradi. 3 . Yuqori daromad keltiradigan, lekin yuqori qaltislik darajasiga ega aktivlar. Ushbu aktivlar tarkibiga kreditlar, lizing, faktoring, forfey-ting, korporativ qimmatli qog‘ozlarga investitsiyalar, xorijiy valyutalar va boshqa aktivlarning kiritish mumkin. Tijorat banklarining aktivlarini yuqoridagi tartibda guruxlash, bizning fikrimizcha aktivlarni mohiyatini to‘laroq ochib beradi deb hisoblaymiz. Quyidagi misolimizda biz “O’zbekiston Respublikasi Tashqi Iqtisodiy Faoliyat Milliy Banki” AJ ning 31.03.2021 dagi bank balansi tarki hamda moliyaviy natijalari to’g’risidagi hisobotini ko’rishimiz va taxlil qilishimiz mumkun. “O’zbekiston Respublikasi Tashqi Iqtisodiy Faoliyat Milliy Banki” AJ Bank balansi tarkibi 31.03.2021 (ming so’m)
“O’zbekiston Respublikasi Tashqi Iqtisodiy Faoliyat Milliy Banki” AJ Moliyaviy natijalar to’g’risida xisobot
31.03.2021 (минг сўм)4 Tijorat banklari aktiv operatsiyalarini takomillashtirish istiqbollari Tijorat banklarida aktiv operatsiyalari samaradorligini takomillashtirish tijorat banklaridagi faoliyatini chuqur tahlil etgan holda uning ilg‘or tomonlari mahalliy shart – sharoitlarga moslashtirish yuqoridagi muammolarni ijobiy hal etish bo‘yicha ilmiy asoslangan amaliy takliflar va tavsiyalar ishlab chiqishga harakat qildik. Ushbu takliflar va tavsiyalar quyidagilardan iborat: 1. O‘z bekiston Respublikasida tijorat banklari o‘rtasida mavjud raqobatlashuv sharoitida bank xizmatlari bozorining rivojlangan davlat tijorat banklarida faol qo‘llaniladigan zamonaviy xizmat turlaridan foydalanish o‘ziga hos ravishda ularning jozibadorligini oshiradi. Buning uchun birinchi navbatda milliy bank tizimida faoliyat ko‘rsatayotgan barcha tijorat banklarini hozirgi zamon talablariga to‘liq javob bera oladigan informatsion texnologiyalar bilan to‘liq ta’minlangan bo‘lishlari, bundan tashqarii mijozlarning ham ushbu texnologiyalar bilan ta’minlanganligi hamda zamonaviy informatsion texnologiyalarga yuqori darajada xizmat ko‘rsatuvchi ixtisoslashtirilgan tashkilotlarning mavjud bo‘lishini taqazo etadi. Respublikamizdagi barcha tijorat banklarida «home banking», «internet – bank», «Mobil telefon bank» kabi zamonaviy bank xizmatlarining joriy etilishi va ularning rivojlanishi birinchidan, bank mijozlari uchun qulaylik yaratadi, ikkinchidan, bizning fikrimizcha bank xizmatlarining sifati va samaradorligini oshiradi. Ushbu jarayonni rivojlantirib borish natijasida «bank – mijoz» munosabatlarini yaxshilash maqsadida respublikamiz tijorat banklarida eng zamonaviy texnologiya hisoblangan SRM (Customer Relationship Management) tizimini kiritish uchun zamin yaratiladi. 2.Mamlakatimizda tijorat banklari tomonidan bank xizmatlari bozorida olib borayotgan reklama faoliyatini, bizning fikrimizcha, qayta ko‘rib chiqish lozim. Lekin biz yuqorida ta’kidlab o‘tganimizdek Taxlil natijasida shunga guvoh bo‘ldikki, respublikamizdagi kredit uyushma va lombardlar o‘z reklamalarini ommabop va keng geografik xududlardagi o‘quvchilarga yetib boradigan gazetalarda chop etmoqdalar. Bu esa o‘zining ijobiy natijasini bermoqda. 3.Respublikamizdagi tijorat banklari o‘zlarining depozit siyosatini olib borishda o‘zlaridagi mavjud tarmoqlari, minibanklari va filiallarini imkoniyatlaridan oqilona hamda samarador foydalanishlari lozim. Depozit siyosatini olib borishda hozirda barcha tijorat banklariga biz yuqorida ta’kidlab o‘tgan kredit uyushmalari bu sohada ham juda kuchli raqobatni yuzaga chiqarishgan. Buning asosiy sababi, kredit uyushmalari tamonidan taklif etilayotgan omonatlar uchun foizlar tijorat banklarida ancha yuqori. Ilmiy tadqiqot natijasida biz xozirda tijorat banklari mijozlarining kredit uyushmalariga «oqimi»ni guvohi bo‘ldik. Amaldagi qonunchilikka asosan tijorat banklari omonatlar uchun foiz stavkalarini o‘rnatishda cheklovlar mavjud. Demak bu sohada kredit uyushmalariga raqobat qilish mushkul. Lekin, mamlakatimizda faoliyat ko‘rsatayotgan deyarli barcha kredit uyushmalari Toshkent shahar, viloyat markazlari va yirik sanoat shaharlarda faoliyat ko‘rsatishmoqda. Ushbu sohada tijorat banklari, ayniqsa aksiyadorlik tijorat «Mikrokreditbank»da o‘zida mavjud muassasalar yordamida depozit siyosatini qishloq tumanlarida kuchaytirishlari lozim. Bunga bizning fikrimizcha respublikamiz aholisining 60,0 foizidan ortig‘I qishloq joylarida istiqomat etadi: ikkinchidan, aksiyadorlik tijorat «Mikrokreditbank»ning (shu bilan birga bir qator boshqa tijorat banklarini ham) mamlakatimizning barcha qishloq xududlarida filiallari va minibanklari mavjud. Bundan tashqarii, ularda depozit siyosati bo‘yicha kerakli malakaga ega mutaxassislar faoliyat ko‘rsatadi. Bizning fikrimizcha tegishli tijorat banklari marketing xizmati yuqorida ta’kidlangan omillarni chuqur o‘rganishlari lozim. Faqat shundagina bank xizmatlari bozorida tijorat banklari o‘zlaridagi mavjud imkoniyatlaridan mohirona va samarali foydalanish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Masofaviy bank xizmatlarini ko‘rsatish turli bank operatsiyalarni masofadan amalga oshirish imkoniyatini beradigan xizmatlar kompleksidir. Buning uchun bank muassasasiga tashrif buyurmasdan turib kompyuter yoki mobil telefondan foydalanish kifoya. Masofaviy texnologiyalar mijozga bank xizmatlaridan foydalanishda maksimal qulaylik va bank bilan ishlash jarayonida vaqt hamda moliyaviy xarajatlarni minimallashtirish imkonini beradi. Masofadan xizmat ko‘rsatish tizimi mijozlarga taqdim etilayotgan xizmatlarning xarakteriga ko‘ra ikki turga bo‘lish mumkin: - informatsion; - tranzaksion. Informatsion banking mijozlarga moliyaviy ma’lumotlarni taqdim etishga yo‘naltirilgan bo‘lsa, tranzaksion banking moliyaviy operatsiyalarni amalga oshirishga imkoniyat yaratadi. Masofaviy bank xizmatlarining asosiy tamoyili mijoz va bank o‘rtasida turli axborotlarning masofadan almashinuvi hisoblanadi. Bunda bank tomonidan mazkur amaliyotning xavfsizligi ta’minlanadi. 5 Xulosa: Xulosa qilib aytganda, tijorat banklari aktiv operatsiyalarining asosiy maqsadi yuqori foyda olish va bank faoliyati likvidligi hamda barqarorligini ta‘minlashdan iborat.Birgina O’zbekiston Respublikasi Tashqi Iqtisodiy Faoliyat Milliy Banki misolida misolida ko’radigan bo’lsak, uning oldida quyidagi asosiy vazifalar turibdi: * mavjud va potensial mijozlar maqsad guruhlarining ehtiyojlari hamda talablariga javob beruvchi faol marketing siyosatini shakllantirish; * korporativ mijozlar bilan ishlarni kuchaytirish. Mumkin qadar ko‘proq birinchi darajali mijozlarni bankka jalb etish va uzoq muddatli asosda biriktirib olish; * mijozlar bilan ishlashning andozaviy texnologiyalarni har bir mijozga alohida yondashuv bilan uyg‘unlashtirishga asoslangan yangi ideologiyasini joriy etish; * mamlakat chakana bozoridagi peshqadamlikni saqlab qolish; * investitsiya dasturini, kichik va o‘rta biznesni rivojlantirish dasturini amalga oshirishda davlatga maksimal darajada yordam berilishini, respublikamiz eksporti qo‘llab-quvvatlanishini ta’minlash; * mijozlar keng doirasiga tayanib, aktivlar va passivlar strukturasining muvozanatli holatini ta’minlash, ularni boshqarishning zamonaviy usullarini joriy etish; * resurs bazasini diversifikatsiyalash, jumladan bunda tashqi moliyalashdan foydalanish; * bankning xorijiy investorlar oldidagi katta obro‘sidan, xalqaro andozalar bo‘yicha bank ishonchliligining yuqori ko‘rsatkichlaridan foydalanib, xalqaro bozorlarda bank uchun maqbul narxlarda sarmoya jalb etish borasidagi ishlarni faollashtirish; * daromadlilik, likvidlikni oshirish, valuta va bozorga oid xatarlarni kamaytirish maqsadida investitsiya portfeli tuzilishini maqbullashtirish; * bankni boshqarishning moslashuvchan tuzilishini barpo etish. Bunda boshqaruvning iqtisodiy vositalariga hamda vakolatlarni taqsimlashning maqbul tizimiga asoslanish Respublikamizda soʻnggi yillarda bank tizimini rivojlantirish, ayniqsa, sohaga zamonaviy IT-texnologiyalarni keng joriy etish, raqamlashtirish jarayonlarini jadallashtirish qaratilgan konstruktiv choralar koʻrilmoqda. Bu boradagi jarayonlar joriy yildan boshlab yana-da tezlashtirildi. Bu bejiz emas. Zero, davlatimiz rahbari Oliy Majlisga Murojaatnomasida taʼkidlab oʻtganidek, "Afsuski, bank tizimi raqamli texnologiyalarni qoʻllash, yangi bank mahsulotlarini joriy etish va dasturiy taʼminotlar boʻyicha zamon talablaridan 10-15 yil orqada qolmoqda. 2020-yildan boshlab har bir bankda keng koʻlamli transformatsiya dasturi amalga oshiriladi. Bu borada banklarimizning kapital, resurs bazasi va daromadlarini oshirish alohida eʼtiborimiz markazida boʻladi". Xususan, oʻtayotgan yilda bank tizimida tadbirkorlarni qoʻllab-quvvatlaydigan “loyihalar fabrikasi” faoliyatini yoʻlga qoʻyishga alohida eʼtibor qaratilyapti. Oʻz navbatida banklarning xalqaro moliya bozorlariga chiqib, arzon va uzoq muddatli resurslar olib kelishi yoʻlida, masalan, Milliy bank va Ipoteka bank oʻz yevrobondlarini chiqarish ustida ish olib bormoqda. Zero, davlatimiz rahbari aytib oʻtganidek, “Bank sohasidagi islohotlarning asosiy maqsadi – tijorat banklarini mijoz uchun ishlashga oʻrgatishdan iborat”. Foydalanilgan adabiyotlar: 1.O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Bank tizimini yanada rivojlantirish va bo‘sh pul mablag‘larini bank aylanmasiga jalb etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori, - Toshkent, 2020 yil 28 sentabr; 2.O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Bank tizimini yanada isloh qilish va erkinlashtirish chora tadbirlari to’g’tisida”gi Qarori 2017 yil 12 sentabr; 3.O‘zbekiston Respublikasi “O‘zbekiston Respublikasining Markaziy banki to‘g‘risida”gi Qonuni. – Toshkent: O‘zbekiston, 2019 yil 17 avgust; 4.O‘zbekiston Respublikasi “Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida” gi Qonuni. – Toshkent: O‘zbekiston, 2019-yil 22-iyul; 5.N.S.Ernazarov, O.O.Xudoyorov “Banklarda buxgalteriya xisobi”. Toshkent 2018; 6.Sh.Z.Abdullayeva “bank ishi” TMI Toshkent 2017; 7.Pul va banklar: Darslik/ A.A.Omonov, T.M.Qoraliev; – T.: “........... .............”, 2018. – …… b; 8.Abdullayeva Sh.Z. Pul, kredit va banklar: darslik./– T.: IQTISOD-MOLIYA, 2017; 9. www.cbu.uz ; 10.www.gov.uz; 11.www.lex.uz; 12www.stut.uz. 1 Sh.Z.Abdullayeva “bank ishi” TMI Toshkent 2017 2 Pul va banklar: Darslik/ A.A.Omonov, T.M.Qoraliev; – T.: “........... .............”, 2018. – …… b. 3 N.S.Ernazarov, O.O.Xudoyorov “Banklarda buxgalteriya xisobi”. Toshkent 2018; 4 WWW.NBU.UZ “O’zbekiston Respublikasi Tashqi Iqtisodiy Faoliyat Milliy Banki” AJ 5 www.Cbu.uz 01.01.2021 holatiga ko’ra Yüklə 0,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|