1-topshiriq. Iqtisodiyot va bozor. Bozordagi muvaffaqiyatsizliklar va hukumat organlarining roli

3-TOPSHIRIQ. Mintaqaviy markazlashtirishdan chiqish, integratsiya va millat ustidan
iqtisodiy siyosat yuritilishi.
Mintaqaviy miqyosda sodir bo'layotgan rivojlanish jarayonlarini asosan
siyosiy-iqtisodiy tahlil qilib, o'ziga xoslik bilan bog'liq bo'lgan kengroq, global
aloqalar va ijtimoiy munosabatlarni tushunish zarurligini ta'kidlaydi. Biroq, u yangi
axborot texnologiyalari va moliyaviy-iqtisodiy munosabatlarning global-lashuv
yo‘nalishiga o‘zgarishi “joy” va “uy” kabi tushunchalar mohiyatini tubdan
o‘zgartirdi, degan fikrni rad etadi.
Ushbu fikrlash yo'nalishi axborot-kommunikatsiya sohasini tubdan
o'zgartirish natijasida yuzaga kelgan ijtimoiy o'zgarishlarni ta'kidlaydigan axborot
jamiyati nazariyotchilarining bayonotlaridan sezilarli darajada farq qiladi.
Keling, o'ziga xoslik nazariyasidan boshlaylik - zamonaviy sotsiologiyadagi
eng ta'sirli nazariyalardan biri, uning mantiqiy asosi ramziy interaksionizmning
klassik kontseptualizatsiyasi bilan bog'liq. Nazariyaning kelib chiqishini amerikalik
klassiklar Charlz Kuli, Jorj Mid va Gerbert Blumer asarlarida topish mumkin.
Zamonaviy nazariyotchilar, interaktsionizm izdoshlari Piter Burk, Ralf Tyorner, Jorj
Makkol, Jerri Simens, Sheldon Striker va boshqalar individual o'ziga xoslikni
shaxsning jamiyatda bajaradigan rollari mahsuli deb bilishadi. Ular "men" ni turli
xil ijtimoiy ta'sirlar natijasida farqlanadigan turli xil va dinamik mavjudot sifatida
talqin qiladilar.
Bu nazariya mikroijtimoiy darajada shaxsiyatni shakllantirish mexanizmlarini tahlil qiladi, uni ijtimoiy rollarni o'zaro ta'sir qilish, qabul qilish, individual
tushunish va bajarish jarayonlari, muayyan rol repertuarlariga bo'lgan munosabat
bilan bog'laydi. Ya'ni, o'ziga xoslik nazariyasi doirasida biz ijtimoiy jihatdan
shartlangan va shaxs tomonidan aks ettirilgan turli xil "men"lar haqida
ketayotganligi aniq, ular rol o'ziga xosliklari shaklida namoyon bo'ladi. Ikkinchisi,
odamlar jamoat maydonida o'z pozitsiyalarini ro'yobga chiqarish natijasida o'z
taqdirini o'zi belgilashlari, ular ham ma'lum rollarni bajarish bilan bog'liq.
Rollar tabiatan aks ettiruvchidir, chunki ular o'zaro ta'sir jarayonida va o'zaro
ta'sir orqali shaxs uchun ma'no kasb etadi. Boshqalarning shaxsga bo'lgan
munosabati, birinchi navbatda, ma'lum bir rolni bajarish bilan bog'liq holda paydo
bo'ladi. Aynan shu reaktsiyalar, nazariya tarafdorlarining fikriga ko'ra, o'z taqdirini
o'zi belgilash uchun asos bo'ladi.
Shunday qilib, rollar o'ziga xoslik qurilishi quriladigan poydevor bo'lib xizmat
qiladi. Shu bilan birga, rollar shaxslarni ijtimoiy tuzilma bilan bog'laydigan
ko'prikdir. Geografik o'ziga xoslik nazariyasi G'arb olimlarining o'ziga xoslikning
hudud bilan aloqasiga bag'ishlangan kontseptual ishlanmalari orasida mahalliy
o'ziga xoslik (joy identifikatori) nazariyasi alohida o'rin tutadi. Ingliz tilidagi
atamaning to'g'ridan-to'g'ri rus tiliga tarjimasining to'liq bo'lmaganligini hisobga
olib, men geografik o'ziga xoslik tushunchasidan bir-birini almashtiradigan
tushuncha sifatida foydalanishni taklif qilaman. "Joy_o'ziga xoslik" atamasi XX
asrning 70-yillari oxirida amerikalik ijtimoiy psixolog Garold Proshanskiy
tomonidan ilmiy muomalaga kiritilgan bo'lib, u fazoviy o'ziga xoslikni shaxs
tomonidan joy, hududning kengroq "men" tushunchasiga kiritishi, deb ta'riflaydi.
xotiralar, tushunchalar, talqinlar, g'oyalar va ma'lum jismoniy joylar va joylashuv
turlariga tegishli tuyg'ular aralashmasi sifatida.
Mutaxassislarning turli yo'nalishlarga bo'lgan qiziqishi g'ayrioddiy,
g'ayrioddiy bo'lmagan tahlilga qaratilgan tadqiqotlarning paydo bo'lishiga olib keldi,
masalan, uylar va ish joylarini aloqa va o'zini ko'rsatish vositasi sifatida bezash
usullari; uy-joy, uy-joy, yashash joyini o'z-o'zini toifalash manbai sifatida, joyga
biriktirish. Norvegiyalik tadqiqotchi Ashild Xeyge Gollistik ma'lumotlarda joyning
o'ziga xoslikka ta'sirini va odamlar va ularning jismoniy muhiti o'rtasidagi o'zaro
ta'sir modelini o'rganadi: odamlar joylarga ta'sir qiladi va joylar odamlarning o'zini
qanday ko'rishiga ta'sir qiladi.
Hududiy o'ziga xoslik ma'lum bir hududga bog'lanishni o'z ichiga oladi, lekin
ular bilan cheklanmaydi. Birikish - bu TIning pastki tuzilmalaridan biri bo'lib, uni
ijtimoiy o'ziga xoslik turlaridan biri sifatida uning eng ta'sirli, "klassik" shakllari -
jins, millat (irq) va sinf sifatida ko'rib chiqish mumkin emas.
Hududiy o'ziga xoslik ijtimoiy o'ziga xoslik namoyon bo'lishining mumkin
bo'lgan shakllaridan biri, boshqa identifikatsiya toifalarining bir qismidir. Joyni
ko'plab ijtimoiy toifalardan biri sifatida ko'rib bo'lmaydi. Shu bilan birga, joy nafaqat
turli o'ziga xosliklarning shakllanishi va aktuallashuvi sodir bo'ladigan kontekst yoki
fon emas, balki u ijtimoiy o'ziga xoslikning ajralmas, ajralmas qismidir. Masalan,
turli me'moriy shakllar o'zaro ta'sirning u yoki bu modeliga hissa qo'shishi, turli,
ba'zan to'g'ridan-to'g'ri qarama-qarshi ijtimoiy tuyg'ularni keltirib chiqarishi, o'zaro
ta'sirni engillashtirishi yoki uni inhibe qilishi, uni yanada ifodali yoki ijtimoiy
masofani tekislashi, ijtimoiy tengsizlikni yoki aksincha, tenglikni kuchaytirishi
mumkin. Ya'ni, ma'lum bir shaxs va ijtimoiy o'ziga xoslikni rag'batlantirishga qarab,
joy butunlay boshqacha rollarni o'ynashi mumkin.
Hududiy hamjamiyat xayoliy hamjamiyat sifatida Hududiy o'ziga xoslikni
taniqli amerikalik olim Benedikt Andersonning "Xayoliy jamoalar" klassik asarida
ildiz otgan kontseptual yondashuv doirasida ham ko'rish mumkin [Anderson, 2001].
Kitob asosan ilk zamonaviylik davrida millatchilik shakllanishining makroijtimoiy
shart-sharoitlarini tahlil qilishga bag'ishlangan bo'lsa-da, "xayoliy jamoalar"
tushunchasi keng ilmiy e'tirofga sazovor bo'ldi va u ko'pincha ijtimoiy hayotning
turli xil shakllarini o'rganish uchun ishlatiladi. ma'noga ega, lekin mohiyatan
o'xshash.
Anderson tadqiqotchining butun diqqatini millatga qaratib, uni “xayoliy
siyosiy hamjamiyat – bundan tashqari, xayoliy genetik jihatdan cheklangan va
suveren” deb ta’riflaydi. Bu xayoliy, chunki hatto eng kichik millat vakillari ham o'z
vatandoshlarining ko'pini hech qachon tanimaydilar, ular haqida hech narsa
uchramaydilar, hatto ular haqida hech narsa eshitmaydilar, lekin ularning ishtiroki
tasviri hammaning tasavvurida yashaydi ". Umumlashtirishning yuqori darajasiga
o'tib, tadqiqotchi "aholi o'rtasida to'g'ridan-to'g'ri aloqada bo'lgan ibtidoiy aholi
punktidan kattaroq har qanday jamoa (garchi, ehtimol, shunday bo'lsa ham) xayoliy
ekanligini ta'kidlaydi. Jamiyatlar o'zlarining voqeligi yoki g'ayrioddiyligi bilan
emas, balki tasavvur qilish uslubi bilan ajralib turishi kerak/
Jamiyatning an'anaviy tadqiqotlari qat'iy cheklangan hududiy, ijtimoiy va
madaniy hududlar kontseptsiyasiga asoslangan edi. Mutaxassislar va olimlarning
fikriga ko'ra, "o'ziga xosliklar to'qnashuvi" ikki yoki undan ortiq guruhlar bir xil
tarixiy, madaniy, ijtimoiy, siyosiy hududga da'vo qila boshlaganida sodir bo'ladi.
Tabiiyki, o'ziga xosliklarning bir-biriga mos kelishi bahsli geografik hududlarga
nisbatan siyosiy da'volar hollarida yaqqol namoyon bo'ladi. Hududiy instinktning
kuchi, agar hududiy hamjamiyat chegara holatida bo'lsa, ko'p marta ko'payadi.
Ijtimoiy fanlarda asta-sekinlik bilan shunday nuqtai nazar vujudga keladiki, unga
koʻra hududiy oʻziga xoslik aniq chegaralarga ega oʻzgarmas makonlar emas, balki
oʻzgaruvchan va dinamik hodisalar sifatida tushuniladi.
Mahalliy fan ham birinchi navbatda D.S. faoliyati bilan bog'liq bo'lgan ushbu
mavzularga e'tibor berdi. Lixachev va Yu.M. Lotman. Qadimgi rus adabiyotida
mamlakatning geografik tavsiflari mohiyatini tahlil qilib, D.S. Lixachev ta'kidlaydi:
"Geografiya mamlakatlar, daryolar, shaharlar, chegaradosh yerlarni sanab o'tish
orqali beriladi".
Demak, mintaqaviy o‘ziga xoslik shaxs ijtimoiy o‘ziga xosligining bir
qismidir. Ijtimoiy identifikatsiya tarkibida odatda ikkita asosiy komponent ajralib
turadi - kognitiv (bilim, o'z guruhining xususiyatlari haqidagi g'oyalar va o'zini a'zo
sifatida bilish) va affektiv (o'z guruhining fazilatlarini baholash, a'zolikning
ahamiyati). unda). Mintaqaviy ijtimoiy identifikatsiyaning tuzilishi bir xil ikkita
asosiy komponentni o'z ichiga oladi - bilim, o'z "hududiy" guruhining o'ziga xos
xususiyatlari to'g'risidagi g'oyalar va o'zini uning a'zosi sifatida anglash va o'z
hududining fazilatlarini baholash, uning ahamiyati. global va mahalliy koordinatalar
tizimi. Hech bo'lmaganda umumiy yashash joyi bilan birlashgan aholi uchun bu
nimani anglatadi? Javob aniq - mintaqaviy hamjamiyat paydo bo'lmoqda.
Mintaqaviy o'ziga xoslik masalasini ko'rib chiqsak, shuni hisobga olish
kerakki, o'ziga xoslik ijtimoiy identifikatsiya jarayoni sifatida, birinchi navbatda,
jamiyatning o'zi (ichki o'ziga xoslik) tomonidan yaratilishi mumkin. Ikkinchidan,
ikkita "yo'naltiruvchi madaniyat" yoki bitta havola va bitta yordamchining
mavjudligiga asoslanib, yordamchi o'ziga xoslik masalasini ko'tarish mumkin.
Uchinchidan, hududiy o‘ziga xoslikni jamiyatga tashqaridan qarash mumkin.
Shuningdek, ba'zi iqtisodiy xususiyatlarga e'tibor qaratish lozim, masalan,
markaz-chekka o'qi bo'ylab ijtimoiy-maqomli dispozitsiyalarning reytingi bilan
bog'liq. Bunda, albatta, muxolifat markaz-chekka fazoviy-geografik munosabatda
emas, balki turli xil manbalar va o‘zaro ta’sir markazlarining yaqinligi yoki uzoqligi
bilan bog‘liq holda tushuniladi. Ijtimoiy maqomning markazlarga yaqinligi resurslar
va faoliyat imkoniyatlaridan foydalanishni osonlashtirgani sababli, bu iqtisodiy
rivojlanishga hissa qo'shadi. Ijtimoiy va maqomning chetga siljishi resurslar va
imkoniyatlardan foydalanishni cheklaydi va iqtisodiy va maqom pozitsiyalarini
saqlab qolish bilan bog'liq himoya (yoki mudofaa), konservativ, aslida hayotiy
munosabatni kuchaytiradi.
Shunday qilib, birinchi vazifa - mintaqaviy identifikatsiya mavjudligi taxmin
qilinadigan hududning ob'ektiv iqtisodiy va ijtimoiy-iqtisodiy holatini diagnostika
qilish. Shu bilan birga, birinchi vazifa doirasida nafaqat YaHM va aholi soni kabi
asosiy ko'rsatkichlar, balki maxsus choralar, masalan, qatnovning mavjudligi /
yo'qligi ham muhim ahamiyatga ega.