1. Umumiy tushuncha

3. Kuchlanish 1000 V dan oshiq bo’lgan elektr uskunalarda xizmat doirasidagi qo’llaniladigan himoya vositalari
Kuchlanish 1000 V dan oshiq bo’lgan elektr uskunalarini quyidagi himoya vositalari mavjud: tezkor va o’lchov shtangalar, himoyalovchi va tok o’lchov qisqichlari, kuchlanish ko’rsatkichlari, hamda himoyalovchi qurilmalar va ta’mirlash ishlari uchun moslamalar (maydonchalar, teleskopik vishkalar, himoyalovchi bo’limlar va hakazo).
Himoyalovchi shtanga uch qismdan iborat: ishchi -shtangani mo’ljallangan ishiga qarab barmoqqa o’xshash yoki qamramoq qisqich shaklida yoki sho’tka shaklida va hakazo tayyorlanadi; himoyalovchi, - ishchini tok o’tkazuvchi qismlardan himoyalash uchun (himoyalovchi qismini uzunligini shtangani ishchi kuchlanishiga bog’liq); dasta - shtangalarini qo’lda ishlab turish uchun.

61- rasm. Tezkor himoyalovchi shtanga yordamida taqsimlash uskunalarida ayiruvchi pichoqlarni yoqish va o’chirish
Shtangani bajariladigan ishiga qarab uch turga bo’linadi: tezkor, ta’mirlovchi va o’lchovchi.
Tezkor himoyalovchi shtangalar taqsimlash uskunalarida ayiruvchi pichoqlarni yoqish va o’chirish, tok o’tkazuvchi qismlarni qizish darajasini aniqlash va boshqa operatsiyalarida qo’llaniladi.
Himoyalangan ta’mirlash shtangalari kuchlanish ostida bo’lgan tok o’tuvchi qismlarida ta’mirlash ishlarini olib borish uchun mo’ljallangan (izolyatorlarni changini artish, elektropriyomniklarni vaqtincha ulash, o’tkazgichlarni ulash va hakazo).
Himoyalangan o’lchov shtangalari girlyandagi izolyatorlarini kuchlanishni taqsimlashini nazorat qilish hamda biriktirilgan kontaktlarni o’tuvchi qarshiliklarni o’lchash uchun qo’llaniladi.
Shtanga bilan ishlashda faqat mahsus o’rgatilgan hodimlarga va ishchini harakatlarini nazorat qiluvchi shahs ishtirokida ruhsat beriladi.
Himoyalovchi shtangalar bilan ishlaganda qo’shimcha himoyalangan himoya vositalari bilan foydalanish lozim (dielektrik qo’lqoplar, etiklar, kalish, gilamchalr va hakazo).
Tok o’lchov qisqichlari zanjirlarini uzmasdan turib tokni kuchini o’lchash uchun mo’ljallangan bo’lib, bular ayirlovchi tok transformatori va ishga mos dasta uzunligidan iborat. Tok transformatori ayirlovchi magnit o’tkazgich bilan ampermetrli ikkilamchi chulg`amdan tashkil topgan. Hozirgi davrida S 90 (10 kv.gacha) va tok 600 A gacha bo’lgan tok o’lchagich qisqichlar keng qo’llanib keladi. Tok o’lchov qisqichlarini foydalanish qoidalari himoyalovchi qisqichlari qoidalari bilan bir hil.

62- rasm. Tok o’lchov qisqichlari.
Kuchlanish ko’rsatkichlarini kuchlanishni qiymatini aniqlab bermaydi faqat uni bor-yo’qligini aniqlaydi xolos, va u ikki qismdan iborat: ishchi va himoyalovchi. Ish qismida ketma-ket ulangan elektrod (tok o’tkazuvchi qismiga tegdirish uchun shup), neonli yoritkich va kichik hajmli kondensator joylashgan. Ko’rsatkichni izolyatsiyalangan qismi himoyalangan shtangaga o’xshab tayyorlanadi. Ishni asosida hajmli tokni o’tishi bilan neonli yoritkich yonadi. Hozirgi vaqtda UVN-10 va UVN80M (elektr uskunalarini 2÷10 kv kuchlanishida) va UVN-90 (elektr uskunalarini 35÷110 kv kuchlanishida) ko’rsatkichlari qo’llanib keladi. qiymatini
Himoyalangan qisqichlar 35 kv gacha bo’lgan elektr uskunalarida qo’llaniladi, kuchlanish ostida bo’lgan trubaga o’xshash saqlagichlardagi, eruvchi ulamalari bilan operatsiyalar o’tkazishida hamda bir qobiqli ayirgichlarni pichoqlariga himoyalovchi kalpaklarni olib qo’yish uchun qo’llaniladi.
Himoyalovchi qisqichlar bilan ishlash vaqtida operator dielektrik qo’lqoplarni kiyib oyoq tagiga himoyalovchi buyum qo’yish kerak bo’ladi, trubkaga o’xshash saqlagichlarni patronlarini o’zgartirish vaqtida esa ko’z oynagi taqish lozim bo’ladi. Qisqichlar bilan ishlaganda qo’lini uzatib turish darkor.
Elektr statik induksiyasi asosida kontaktsiz ishlaydigan UVN-35 turidagi kuchlanishni ko’rsatkichlari ishlab chiqarilgan. Bu ko’rsatkich kuchlanishni bor-yo’qligini aniqlash uchun mo’ljallangan bo’lib, o’zgaruvchan tokni ishlab chiqarish chastotasidagi 6÷35 kv kuchlanishdagi elektr uskunalarida hamda bir zanjirli VL 110 kv va taqsimlovchi uskunalarini 2÷10 kv kuchlanishda qo’llaniladi.
Himoyalovchi elektr himoya vositalarga qo’shimcha bo’lib dielektrik qo’lqoplar, etiklar, rezinali gilamchalar, poyandozlar, potstavkalar va izolyatsiyalovchi farfor izolyatrlari kiradi.
Dastaki yerga ulash qurilmalari to’suvchi himoya vositalari bo’lib o’chirilgan elektr uskunalarida va tarmoqlarida ta’mirlash vaqtida qo’llaniladi. Kuchlanishni hato yuborilgan vaqtida as qotadi. Bu qurilmalar mahsus o’tkazgichlar va keskichlar yordamida tok o’tkazuvchi qismlarga tutatirib yer bilan ulanadi. Ularni qisqa tutashuv tok qiymati va termik bardosh berish asosida egiluvchan misli simni diametri aniqlanadi.
Simni diametri kamida 25 mm 2 dan kam bo’lmasligi lozim.
Olib yuradigan yerga ulash qurilmasini quyidagi ketma-ketligida o’rnatiladi: oldin yerga ulagich o’tkazgichini qurilmaga biriktiriladi, keyin fazali o’tkazgichlarga o’tkazgich yordamida ulanadi. Yerga ulash qurilmani olinayotgan (yeg’ishtirilayotgan) vaqtida teskari ketma-ketligida bajariladi. Barcha ishlarini operator himoyalovchi shtanga, dielektrik qo’lqop va oyoq tagidagi himoyalovchi gilamcha yoki etik yordamida bajarish lozim.