1. Umumiy tushunchalar

4. Insonni biosferaning ekologik xolatiga ta’siri.

Inson qadimgi o’z faoliyati bilan atrof-muhitga ta’sir qilib kelmoqda. U ovchilik qilib turlar yo’qolib ketishiga sabab bo’lgan, o’t qo’ygan, o’rmonlarni kuydirgan, dehqonchilik uchun o’rmonlarni kesib, o’tloqzorlarni buzib, tabiat turg’unligini, tirik jonzotlar barqarorligini yo’qotdi, turlar sonini kamaytirdi.

Agar o’tgan asrda yiliga tabiatdan bittadan tur yo’qolgan bo’lsa, keyingi 50-60 yil ichida 76 dan ortiq turlar yo’qolib ketgan, 600 ga yaqin turlar esa yo’qolish arafasida. Bunga asosiy sabab – turlarning yashash joyi buzilishi, qisqarish, ovlash, zaharlanish va boshqalar.
CHo’l va dasht zonalari ekosistemalari ham inson faoliyatidan chetda qolmadi. Masalan, Qizilqumda olib borilgan qidiruv ishlarida o’simliklar payhon qilinishi natijasida Orolning qurigan qismidan ko’tarilayotgan tuzli qumlar atrof-muhit va 1,5-2 mln. gektardan ortiq o’tloqzorlarni sho’rlanishiga sabab bo’lmoqda.
Tog’, tog’ yonbag’irlari o’rmonzorlarning ayovsiz kesilishi, iqlim o’zgarishiga, o’simliklar qoplami siyraklashishiga, ularga moslashgan hayvonlar va qushlarning bu yerlardan ketib qolishiga sabab bo’ladi. Insonning asosiy vazifasi – tabiatni kelajak avlodga saqlab qolish uchun tabiiy sistemalarni buzmaslik, ifloslamaslik, zaharlamaslik, tabiat bilan ongli munosabatda bo’lib, uning qonunlarini inobatga olishdan iborat.
ADABIYOTLAR:
I. Asosiy adabiyotlar:

1. А.T.G’оfurоv, K.N.Nishоnbоеv «Biоlоgiya» Аkаdеmik litsеy, kаsb-hunаr kоllеjlаri o’quvchilаri uchun dаrslik, «Shаrq», Tоshkеnt-2003 yil. 37-§. 228-235 betlar.

2. Yo.H.To’rаqulоv, J.А.Musаеv «Umumiy biоlоgiya» «Shаrq»,
Tоshkеnt-1999 yil. 86-87-§. 315-320 betlar.


Qo’shimcha adabiyotlar:
1. I.Хоlliеv, А.Ikrоmоv «Ekоlоgiya» Kаsb-hunаr kоllеjlаri uchun o’quv
qo’llаnmа-Tоshkеnt-2001 yil
2. А.To’хtаеv. «Ekоlоgiya» T., «O’qituvchi», 1998 yil
3. Sh.Оtаbоеv. «Insоn vа biоsfеrа» T., «O’qituvchi», 1996 yil
4. Yu.Mаhmudоv. «Ekоlоgiyadаn qo’llаnmа» T., «O’qituvchi», 1995 yil
5. B.Isrоilоvа. Biоlоgiyadаn lаbоrаtоriya mаshg’ulоtlаri. Аkаdеmik litsеy vа
kаsb-hunаr kоllеjlаri tаlаbаlаri uchun qo’llаnmа. T., «O’qituvchi», 2002 yil.
“Tabiiy fanlar” kafedra Biologiya fani o’qituvchisi Muhammadiyeva Dilraboning “Insonning biosferaga ta’siri.Biosferani himoya qilish muammolari” mavzusida ma’ruza matni