1. Vatanparvarlik tarbiyasini berishning pedagogik asoslari

1. Vatanparvarlik tarbiyasini berishning pedagogik asoslari

Reja.
Asosiy qism:

1. Vatanparvarlik tarbiyasini berishning pedagogik asoslari.
2. Davlat ramzlari vatanparvarlik tarbiyasi berishning asosiy vositasi sifatida.
3. Vatanparvarlik tarbiyasini berishning shakl va usullari
4. Darsdan tashqari vaqtlarda boshlang’ich sinf o’quvchilarida Vatan tuyg’usini shakllantirish
Xulosa.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.


KIRISH.

Mavzuning dolzarbligi. Vatanparvarlik tuyg’usi kishining o’z Vatani va uning tabiatiga, xalqiga, xalqining o’tmishdagi va hozirgi qahramonligiga, tili va san’atiga bo’lgan otashin muhabbatini ifodalaydi. Qadim zamonlardan buyon xalqning o’z Vataniga muhabbati qo’shiqlarda, ertaklarda va sharq mutafakkirlarimizning nodir asarlarida tarannum etib kelinadi. Vatanga muhabbat tuyg’usi insonlarni har doim mehnat qahramonligiga, xalqning baxt- saodati uchun kurashga undaydi. Vatanparvarlik – tug’ma tuyg’u emas. SHuning uchun ham boshlang’ich sinflarda bu tuyg’uni tarbiyalashga muhim o’rin berilgan. Vatan haqidagi boshlang’ich bilimlar bolalarda ularning hayotiy tajribalari zaminida, tevarak- atrofdagi hayot to’g’risidagi muayyan tasavvurlari asosida hosil bo’ladi. Vatan - har bir kishida o’z uyiga, tug’ilib o’sgan yurtiga, eng yaqin kishilari ota- ona, aka- uka, opa- singillariga bo’lgan munosabatida aks etadi.Ona – Vatan shunday tushunchaki, u kishi qalbida hech qachon o’zgarmaydi. Vatanga muhabbat tuyg’usi ona suti bilan qonga kiradi. Bu aziz tuyg’uni ona allasi parvarish etadi, voyaga yetkazadi. Inson o’z Vatanida kamol topadi. Qadrlanadi. Hayot maktabini o’taydi. Farovonlik va baxt – saodatga erishadi. Ayniqsa, mustaqillik tufayli O’zbekistonning shon- shuhrati, moddiy va ma’naviy boyligi butun jahonga taraldi. O’zbekiston 100 dan ortiq G’arb va SHarq mamlakatlari bilan iqtisodiy, ma’naviy jihatdan aloqalar o’rnatdi. Vatanimiz o’z bayrog’i, gerbi, madhiyasi, kontitutsiyasiga ega. Jahon bo’ylab xilpirab turgan O’zbekiston bayrog’ida xalqimizning ruhi, g’urur- iftixori, qudrati, orzu- intilishlari mujassamlashgan. O’zbekiston Respublikasining Davlat bayrog’i O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining navbatdan tashqari o’tkazilgan 7 sessiyasida 1991 yil, 18 noyabrь kuni tasdiqlangan. Davlat bayrog’i va uning ramzi bugungi O’zbekiston sarhadida qadimda mavjud bo’lgan davlatlar bilan tarixan – milliy bog’liqligini anglatadi hamda respublikaning milliy- madaniy an’analarini o’zaro mujassamlashtiradi. Vatan so’zi hamisha ona so’zi bilan yonma- yon keladi. Bu shunchaki sifat, odatiy majoz emas. Ona – Vatan timsolida biz jamiyatimiz tabiatini, mehribonlik va muvofiqlik poydevoriga qurilgan tuzumimiz xislatini ko’ramiz. O’zbekistonning mustaqilligi tufayli Vatan tarixi moddiy va ma’naviy merosga aylandi. Okean ortidagi mamlakatni birinchi bo’lib kashf etgan Abu Rayhon Beruniy, ne- ne sarkardalar tig’ kuchi bilan ololmagan joylarni qalam kuchi bilan zabt etgan Alisher Navoiy, tibbiyot ilmining asoschisi Abu Ali Ibn Sino, buyuk matematik al –Xorazmiy, kuragi yerga tegmagan sarkarda, yirik davlat arbobi, Amir Temur, Zahiriddin Muhammad Bobur kabi jahon axliga mashhur bo’lgan ma’rifatli o’zbek millatining qalbi, aqli, xulqi, bilimi, tili, sarkardorligi bilan hurmat topgan yurtdoshlarimizni butun dunyo biladi,ularga ham Vatan ona o’rnida ona, ota o’rnida ota bo’lgan. SHuning uchun xam ona zamin ona –Vatan, ona yer kabi tushunchalar hayotimizga, ongimizga singib ketgan. Necha yuz yillardan buyon ne –ne ulug’ farzandlarni o’z quchog’iga olgan ona Yer, ajdodlarmizga onalik qilgan. Ha, u ota- bobolarmizning onasi bo’lgan. U bizning onamiz va kelajak avlodning onasi bo’lajak. Vatan sog’inchi, Vatan haqidagi falsafiy fikrlar sharq mutafakkirlaridan biri bo’lgan Zahiriddin Muhammad Bobur ijodiyotida ham ilgari surilgan.U o’z Vatanini tashlab ketgan va begona yurtlarda yurganida doimo vatanini qo’msagan. Toli’ yo’qi jonimg’a balolig’ bo’ldi, Har ishniki ayladim xatolig’ bo’ldi, O’z yerni qo’yib Xind sori yuzlandim, Yorab, netayin, ne yuz qarolig’ bo’ldi. Bu baytda Vatan diydori sog’inchidagi komil qalbning ruh mushtoqligi ko’rsatilgan. Odam Vatan bilan birlikka erishsa, u nafaqat o’z elining balki, olamning ehtiromiga sazovor bo’ladi. Bunday kishini esa xalq tushunadi, dunyo taniydi. Vatan qalbi beg’ubor olam, uni asrab –avaylash har birimizning muqaddas ishimizdir. Vatan! Ne- ne aziz insonlar voyaga yetgan, uning porloq istiqboli, fazlu –komili uchun jon fido etgan zamin. El borki, Vatan bor – Vatan borki, el bor. Elsiz Vatan – biyobon. Vatansiz el – darbadar. SHuning uchun qadimda elim deb Vatanni e’zozlaganlar. Vatan tushunchasi turli zamonlarda turlicha talqin etilgan. Vatan so’zi bugungidek mag’rur jaranglamagan. Jonajon yurtimiz mustaqilligi tufayli Vatan deb atalmish - bu ko’xna zamin yanada chiroy topdi. Butun dunyoga yuz o’girdi. Haqiqatan ham, tarix o’zbek xalqining hozirgi avlodi zimmasiga g’oyat buyuk, muqaddas bir vazifani yukladi. Bu – Vatanni Vatan qilish burchidir. Kurs ishining maqsadi – kichik maktab yoshdagi o’quvchilarda vatanparvarlik tuyg„usini shakllantirish. undan foydalanishning shakl va usullarini asoslab berish. Kurs ishining–ob’ekti kichik maktab yoshdagi o’quvchilarda vatanparvarlik tuyg„usini shakllantirish jarayoni. Kurs ishining– predmeti kichik maktab yoshdagi o’quvchilarda vatanparvarlik tuyg„usini shakllantirishning shakl va yo„llari. Kurs ishining vazifalari: 1. Vatan haqidagi boshlang’ich bilimlar shakllantirish. 2. Vatan haqidagi boshlang’ich bilimlar shakllantirishga yo’naltirilgan ilmiy metodik tavsiyalar ishlab chiqish. Kurs ishining tuzilishi. Kirish, asosiy qism, xulosa, foydalangan adabiyotlar ro’yxati. Vatan – har bir kishida o’z uyiga, tug’ilib o’sgan yurtiga, eng yaqin kishilari ota- ona, aka – uka, opa- singillariga bo’lgan munosabatida aks etadi. Ona- Vatan shunday tushunchaki, u kishi qalbida hech qachon o’zgarmaydi. Vatanga muhabbat tuyg’usi ona suti bilan qonga kiradi.Bu aziz tuyg’uni ona allasi voyaga yetkazadi. -Tog’lardagi shunqorim - a, alla, Bog’imdagi bulbulim - a, alla, Beshikdagi qoplonim - a, alla, Qo’limdagi botirim - a, alla, Alla aytib yurayin - a, alla, Qo’zichog’im bolam - a, alla, Katta bo’lib jonim – a, alla, Vatanga sodiq bo’l - a, alla. Ko’zimning nuri - ya, alla, Mehr-oqibatli bo’l - a, alla. O’zbekiston istiqloli tufayli yoshlarni milliy ruhda tarbiyalash masalasiga bo’lgan e’tibor yanada kuchaydi. CHunki ma’naviy kamol topgan insonlargina barkamol jamiyat qurishlari mumkin. O’zbekiston istiqlolini mustahkamlashda va uni rivojlantirishda ma’naviy sog’lom avlodni voyaga yetkazish va ularda vatanparvarlik haqidagi milliy urf- odatlarimizni shakllantirish zarur. Zero, xalqimizning qadim- qadimdan amal qilib kelayotgan vatan va vatanparvarlik tuyg’ulari ma’naviyatimizning asosidir. Hadisi shariflarda “Vatanni sevmoq imondandir”, deb bejiz aytilmagan. Vatanni sevish – vatanparvar bo’lish demakdir. Vatan ma’naviyat va madaniyat, fan, adabiyot va san’at o’chog’i hamda bulog’idir. Inson uchun Vatandan yuksakroq boylik yo’q. Imon- diyonatdan gap ketganda, avvalo ko’z o’ngimizda moziy gavdalanadi.Imonni, diyonatni tiklamay turib, istiqloli istiqbolli buyuk Vatanni yarata olmaymiz. Vatan tuyg’usi har kimning qoniga ona allasi, bolalikda eshitgan she’r, qo’shiqlar bilan kiradi. Vatanparvarlik tuyg’usi go’daklikdan boshlab shakllansa, u so’nggi nafasgacha boqiy bo’ladi. Vatan va vatanparvarlik hissini, millat xissini har bir o’zbek fuqarosi chuqur anglashi, ayniqsa, o’zbekistonlik bo’lganidan, shu yurtga daxldorligidan faxrlanishi lozim. Prezidentimiz I.A.Karimov “O’zbekiston kelajagi buyuk davlat” risolasida: “Vatanning har bir asl farzandi o’zini, ota yurtining ajralmas bo’lagi deb his etayapti va bundan fahrlanayapti. Istiqlol bergan eng katta boyliklardan birinchisi ana shu desak, aslo yanglishmagan bo’lamiz”, - deb xalqimizning necha asrlardan buyon yagona orzu – ona –Vatan sog’inchi bilan yashaganini juda to’g’ri ta’kidladilar. Kelajakda buyuk davlat darajasiga ko’tarilish maqsadi yo’lida intilayotgan zbekiston Vatani – xalq hayoti, turmush tarzi, urf- odatlari, ma’naviy qadriyatlarini o’zida mujassamlashtirmoqda. Vatanparvarlik – bu ona zaminga bo’lgan muhabbat, uni sevish, e’zozlash. Uning ravnaqiga har bir fuqaroning o’z hissasini qo’shishga erishish. Vatanparvarlik - bu ona- Vatan, mustaqil O’zbekiston tushunchalarini o’z ongiga singdirish va unga sodiq bo’lishga erishish. Vatanparvarlik - bu Vatanimiz xalqiga, uning an’analariga, tili va madaniyatiga muhabbat va hurmat bilan qarash hamda uni rivojlantirishga o’z xissasini qo’shish, uning haqiqiy jonkuyari bo’lish. Vatanparvarlik – bu o’zbek xalqining qadim- qadimlardan Turon, Turkiston deb atab kelingan ko’xna zaminning tarixini bilishga erishish. Vatanparvarlik – bu o’zbek xalqining madaniy meroslari hisoblangan madaniyat, san’at, me’morchilik yodgorliklarini asrab –avaylash va ularnitng tarixi hamda bugungi kundagi axamiyatni bilish. Vatanparvarlik - bu o’z millatiga, ona- yeriga, imoniga sodiqlikdir. Vatanparvarlik – bu sog’lom kuchlar, sog’lom tafakkur egalari, dini, imoni pokizalikdir. Vatanparvarlik – bu Vatan oldidagi mas’uliyat, millat manfaati bilan yashash. Vatan taraqqiyoti, milliy obro’siga hissa qo’shish, foyda keltirish, fidoyilik, halollik bilan mehnat qilish, xalqning shon –shuxrati va manfaatini o’ylash, insonparvar bo’lish demakdir. Vatanparvarlik – bu har bir kishining o’z xalqiga bo’lgan fidoyiliklari va xalq dardini o’z dardlaridek o’ylab yashash, O’zbekistonning buyuk davlat bo’lishiga hissa qo’shishdir. Vatanparvarlik – shaxsni axloqiy shakllantirishning eng muhim tarkibiy qismi hisoblanadi. SHuning uchun ham bolalarda vatanparvarlik tuyg’usi go’daklikdan boshlab shakllantirilsa, u so’nggi nafasgacha boqiy bo’ladi. SHuning uchun g’ar bir insonda yoshligidanoq quyidagilarni mujassamlantirish maqsadga muvofiqdir.
1.Mustaqillik his –tuyg’usini shakllantirish va unga amal qilish.
2.O’zbek milliy g’ururiga sodiqlik.
3.Ko’p millatli O’zbekiston xalqiga do’stlik munosabatlari.
4.Jamiyatni insonparvarlashtirishda o’z xissasini qo’shish.
5.Xar bir yerda tartib – intizomli bo’lish.

Demak, ona yurtga munosib farzand bo’lish uchun namunali axloq – odob bilan o’rnak ko’rsatish, Vatan uchun jon olib, jon berganlarni hamisha yodda tutish, el – yurt manfaati yo’lida mahnatdan qochmsalik tamoyillariga amal qilishdir.

CHunki, Vatan tuyg’usi, vatanparvarlik hissi o’zbek millatining qadriyatlaridan chuqur o’rin egallagandir. Vatanni sevish va uning daxlsizligini saqlash uchun shu muborak Vatanni boshiga og’ir kun tushishi shart emsa. Har bir harakatimiz,amalga oshgan, oshmagan niyatlarimiz, kurtak yozayotgan orzu – umidlarimiz, turmushdani achchig’ – chuchuk tashvivshlarimiz har kuni, har soniya Vatan taqdiri bilan bog’lanadi. Tabiiyki, Vatanparvarlik mazmunini boyitib boradi. Muqaddas vatanparvarlik tuyg’usi qalbimizda jo’sh urar ekan Vatan biznikidir. Muqaddas O’zxbekistonning madhiyasi, bayrog’i, gerbidagi paxta, bug’doy, xumo qushi, mamlakatimiz tuprog’ida yashab turgan va o’zini vatanparvar deb hisoblagan har bir kishining qalbidan chuqur joy olishi va uni asrab –avaylashi shart. Demak, har bir sog’lom avlodda o’z xalqining an’analariga, tili va madaniyatiga muhabbat va hurmatni tarbiyalash kerak. Ana shundagina o’z xalqini, millatlarning butun hamjamiyatida tenglardan biri sifatida idrok qiluvchi haqiqiy inson, o’z Vatanining jonkuyari voyaga yetadi. SHunday ekan har bir kishining qalbida o’z vataniga buyuk e’tiqod, olijanob muruvvat his- tuyg’ulari barq urib tursa, bu ajoyib ne’matlarni umrbod ardoqlasa, hayotda, turmush tarzida qo’llasa, shundagina u sofdil, samimiy va odil fazilatli haqiqiy vatanparvar bo’la oladi. Vatanparvarlik tuyg’usi uyingning ostonasidan boshlanadi, deydilar, bu – to’g’ri, lekin u boshlangan yerda to’xtab qolsa, milliy mahdudlikka, mahalliyparastlikka aylanib qolishi mumkin. Bil’aks, Ulug’ Vatan sari yo’l boshlasa, u seni xalqlar do’stligining go’zal bo’stoniga olib kiradi. Yashab turgan o’lkangga bo’lgan muhabbating xalqlar do’stligi chashmasining bosh irmog’i bo’lib, bu irmoqlar qo’shilib baynalmilal do’stlikning ulug’ ummoniga quyiladi. Ona –Vatanning go’zal tabiatidan zavqlana bilmagan va uni zebo qilish uchun kurashmagan kishidan vatanparvar chiqmaydi. CHunki uning dilida Vatan ishqi yo’q. CHin insonning sevgisi uning Vatanga bo’lgan muhabbati bilan egizak bo’ladi va bu hissiyotlar bir – biridan quvvat oladi. Yashab turgan o’lkang, oilang, o’qib turgan bilim o’chog’ing bilan faxrlanib yashashga odatlanmog’ing lozim, chunki insondagi vatanparvarlik tuyg’usi ana shulardan boshlanadi. O’zingdagi barcha fazilatlar uchun avvalo ona –Vatandan va olijanob insonlardan qarzdorsan. Bizdan Vatanning qudrati avlodning, vatanparvarlik tuyg’usi bilan mutonosib ravishda rivojlanadi. Vatan va Vatanparvarlik tuyg’usini o’zbek shoiri Furqat shunday ta’riflaydi: Vatanim bog’iga bir kun mujdai gulyor muqarrar, CHamanim xusniga gulgun chehrai diydor muqarrar. Tasvir suratini til ila izhor etarg’a, Bu dilim mulkiga ilhom, misrai ash’or muqarrar. Vatanparvarlik – fuqarolik madaniyatining muhim me’zoni sifatidagi umumbashariy fazilatlardan biri bo’lib, inson va uning ajdodlari, avlodlarining kindik qoni to’kilgan muqaddas dargohga munosabatini anglatadi. Vatanning o’zi nima? Vatan bu – xalqning o’tmishi va bugungi kelajagidir. U insonni ma’naviy kamolotga yetkazuvchi baxt – saodatga eltuvchi o’choqdir. “O’zbekiston fuqarosining vatanparvarligi – bu qayta o’zgarishlar yo’lini ko’rsatuvchi, ko’zlangan maqsaddan chetga chiqmaydigan yo’lchi yulduz, ishonchli kompasdir”-, degan edi Prezidentimiz I.A.Karimov. Bu ta’rif vatanparvarlikning, fuqarolikning, fuqarolik jamiyatini barpo qilish, uning kishilarida fuqarolik burchi va mas’uliyati, milliy g’urur va iftixor tuyg’usi kabi fuqarolik madaniyatining tarkibiy qismlarini yoshlardan, avvalo muqaddas ramzlar – Davlat tamg’asi, Davlat bayrog’i, Davlat gimnini hurmat qilishni, ularni iftixor bilan tilga olishni va ularga cheksiz sadoqat bilan qarashni talab etadi. Qadim zamonlardan boshlab ota- bobolarimiz, momolarimiz tomonidan Vatan, Vatanparvarlik haqida ertak, doston, afsona, rivoyat, maqol, matal, masal, hikoyalar ijod qilinganki, ular bugungi kunda yosh avlodni vatanparvar qilib tarbiyalashda, ular ongiga Vatan to’g’risidagi ilk tushunchalarni singdirishda asosiy vosita sifatida xizmat qilmoqda. Bolalar ongiga Vatan to’g’risidagi ilk tushunchalar mana shu xalq og’zaki ijodi janrlari vositasida beriladi. E’tibor bering! Birovning yurtida bek bulguncha, Uzingni yurtingda it bul. Vatan gadosi – kafan gadosi. Vatani borning baxti bor. Mexnati borning – taxti bor. Davlatimiz ramzlari – bayroq, tamg’a, madhiya O’zbekiston xalqlarining shon- sharafi, g’ururi, tarixiy xotirasi va intilishlarini o’zida mujassamlashtiradi. Mana shu ramzlarni e’zozlash, o’zining qadr- qimmatini, o’z mamlakatida va shaxsan o’ziga bo’lgan ishonchni mustahkamlash demakdir. Bu esa oilaning ham, o’z Vatanining ham shon- shuhratini oshirad O’qitish jarayonida o’quvchilarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashda pedagogik texnologiyadan foydalanish o’qituvchilaridan juda ko’p samarali mehnatni talab etadi.
Biz kuzatgan Toshkent shahridagi 154, 118, 41, 24 – maktablardagi ilg’or tajribaga ega o’qituvchilar maxorati quyidagi pedagogik texnologiyadan o’z ifodasini topdi:
I. Darsning mazmunidan kelib chiqib, maqsadning aniqligi. Maqsadga ko’ra darsni xilma – xil shakllarda tashkil ettirishi:
1. Ijodiy dars.
2. Ertalik darsi.
3. Bahs.
4.Suhbat.
5. Sayohat darslari
6. Uchrashuvli dars.
II. O’quvchilarni fikrlash va mustaqillikka odatlantirish maqsadida kino, televidenie, ma’naviy o’yinlar, mushoiralarning qo’llanishi.

III. O’quvchilarning bilim va tarbiyalanganlik darajasini aniqlash maqsadida tezkor testlar hamda reyting orqali o’quvchilarning bilimini aniqlash kabi pedagogik texnologiyaning yangi shakllaridan foydalanmoqda. Ayniqsa, o’qituvchining o’z faoliyatiga yangicha yondashishi alohida ahamiyat kasb etadi. Biz quyida boshlang’ich sinf o’quvchilarini vatanparvarlik ruhida tarbiyalashda pedagogik texnologiyadan foydalanilgan o’qish va odobnoma darslari namunalaridan keltiramiz.

DARS MAVZUSI: O’zbekiston Vatanim manim. (Ertalik) Darsning maqsadi: O’zbekiston mustaqil Vatan ekanligi, O’zbekiston Respublikasining ramzlari va ularning mazmunini ochib berish orqali ona yurtimizga mehr uyg’otish. Darsning jihozi: O’zbekiston gerbi va bayrog’i, rasmlar, madhiya yozilgan ko’rgazmali qurol, O’zbekiston xaritasi, allomalar rasmlari. Darsning borishi: - Bolajonlar! Bugun biz “O’zbekiston Vatanim manim” degan mavzuda dars o’tamiz. Bu darsda biz O’zbekiston hududidagi muxtor jumxuriyat va viloyatlar bilan tanishamiz. O’zbekistonning madhiyasi, bayrog’i, gerbi haqida suhbatlashamiz. O’zbekistonning buyuk allomalari haqida qisqa to’xtalib o’tamiz. Madhiyani yoddan aytamiz. Gerb va bayroq haqida yodlagan she’rlarimizni qo’shiq qilib aytamiz. Dars madhiyani kuylashdan boshlandi. Madhiya kuylab bo’lingach, uning mazmuni tahlil qilindi, so’ngra dars savol – javob bilan davom ettirildi. - Vatan nima? - Vatan biz tug’ilib o’sgan uyimiz, mahallamiz, tumanimiz, shahriimz va buyuk diyorimiz. - Siz qaysi Respublikada yashaysiz? - O’zbekiston Respublikasida yashayman. - O’zbekistonning poytaxti qaysi shahar? - O’zbekistonning poytaxti Toshkent shahri. - Toshkentda necha xil millat vakillari yashaydi? - Toshkentda yuzdan ortiq millat vakillari yashaydi. - Toshkentda qanyaa kishi yashaydi? - Ikki milliondan ortiq kishi yashaydi. - Toshkent qanday shahar? - Toshkent go’zal shahar. - O’zbekistonning qanday shaharlarini bilasiz? - Buxoro, Samarqand, Xiva,. SHahrisabz, Termiz, Andijon, Namangan, Qarshi kabi shaharlarni bilamiz (xotiradan ko’tariladi). - O’zbekistonda nechta viloyat bor? - 12 ta Hamma birgalikda nomlaydi: Toshkent, Namangan, Andijon,... Buxoro, Samarqand, Farg’ona,. Xorazm, Sirdaryo, Navoiy, Jizzax,. Qashqadaryo,. Surxondaryo . - O’zbekistonda kimlar yashaydi? - O’zbekistonda ko’proq o’zbeklar yashaydi, shuning uchun O’Zbekiston deyiladi. - “O’zbegim” she’ri yoddan ayttiriladi. - O’zbek allomalaridan kimlarni bilasiz? - Al – Xorazmiy, Abu Rayxon Beruniy, AbuAli ibn Sino, Mirzo Ulug’bek, Alisher Navoiy, Zaxiriddin Muhammad Boburlarni bilamiz. - Aziz bolajonlar! Mana shunday bag’ri keng, yeri oltin bo’lgan, buyuk allomalarni voyaga yetkazgan O’zbekiston mana mustaqil bo’ldi. Mustaqil O’zbekiston o’zining madhiyasiga, gerbiga, bayrog’iga ega bo’ldi. Biz bugun gerbda nimalar tasvirlanganini o’qiymiz va shunga mos she’r yodlaymiz. Gerb haqida berilgan matnni o’qituvchi o’qib berdi. So’ngra she’r yodlatildi. Har bir o’quvchining partasiga gerb rasmi qo’yildi. Gerbimizda tog’lar bor, Daryolar bor, bog’lar bor. So’l tomoni bug’doyzor. O’ng tomoni paxtazor. CHambarakka o’ralgan, Vodiy uzra quyosh bor. Xurligimizning ramzi Xumo degan qushi bor. Bayrog’i bor,.. gerbi bor, Erksevar O’zbekiston. Madhiyangni kuylayman, Jonajon O’zbekiston. Gerb rasm asosida tahlil qilindi. So’ngra har bir o’quvchining partasida turgan bayroqni qo’llariga oldilar va bayroq tahlil qilindi. Bayroq haqida ham she’r yod olindi: Bayrog’imda moviy rang Samodan berar darak. Oq rangiga doimo Yaxshilikdir mushtarak. Yashil rangi hayotdir Ham yashnagan tabiat. Qip – qizil chizig’ida Yashnagay yaxshi niyat. Osmonda to’la yulduzlar Bayrog’imizda belgi. Oy- istiqlol nishoni Mustaqillikka belgi. Gerb va bayroq yuzasidan savol – javob o’tkazildi. - Gerbning o’ng tomonida nimalar tasvirlangan? - O’ng tomonida bug’doy boshog’i tasvirlangan. - CHap tomondachi? - Paxta tolalari. - Yana nimalar tasvirlangan? - Gerbda tog’lar, vodiylar, nur sochib turgan quyosh ham tasvirlangan. - Gerbning o’rtasidachi? - Gerbning o’rtasida qanotini yozib turgan xurligimizning ramzi - xumo qushi tasvirlangan. Gerbdan so’ng bayroq ham shu tariqa tasvirlab o’tildi. Dars yakunida o’qituvchi video magnitofon orqali O’zbekistondagi shaharlarning tasvirini ko’rsatdi. Yakkasaroy tumani 118-maktabning boshlang’iya sinf o’qituvchisi Quvvatova Gulnoraning odobnoma fanidan o’tkazgan bir soatlik dars namunasini keltiramiz:
MAVZU: Vatanni sevmoq iymondandir Darsning maqsadi: O’qkvchilarning o’z ona vatanlari O’zbekiston haqidagi bilim, ko’nikmalarini shakllantirish. O’quvchilar qalbida o’z Vataniga, xalqiga muhabbat uyg’otish. Milliy urf – odatlar, qadriyatlarni e’zozlash tuyg’usini uyg’otish. Darsning jihozlanishi: Davlat bayrog’i, gerb, plakat va allomalar portiretlari. Mavzuga oid fotosuratlar, adabiyotlar, alьbomlar. Kerakli asos yaratiladi. Tarqatma materiallar tayyorlash. Yuqoridagi mavzu bo’yicha mustaqil tayyorgarlik ko’rishlari maqsadida oldindan o’quvchilarga adabiyotlar ro’yxati beriladi. O’qituvchi o’quvchilarni olti kishidan jamlab, oltita guruhga bo’ldi. Bunda o’qituvchi sinfdagi o’quvchilarni jamini 1 dan 6 gacha bo’lgan raqamlar bilan, bir boshdan sanab chiqdi va shu orqali sinf o’quvchilarini guruhlarga bo’lib oldi. Masalan: 1 – raqamlar - 1 - guruh 2 - raqamlar - 2 - guruh 3 - raqamlar - 3 - guruh 4 - raqamlar - 4 - guruh 5 - raqamlar - 5 - guruh 6 - raqamlar - 6 - guruh O’qituvchi o’quvchilarni guruhlarga bo’lib, olgandan so’ng, o’quvchilarga mavzu bo’yicha qisqa, mazmunli yo’llanma – ko’rsatma berdi hamda oldindan tayyorlangan tarqatma savollarini guruhlarga tarqatib chiqdi. Tarqatma savollar taxminan quyidagicha: - - O’z uyim – o’lan to’shagim”, “O’zga yurtning podshosi bo’lguncha, o’z yurtingda gado bo’l”, “Bulbul chamanni sevar, odam vatanni sevar” hikmatlarida qanday ma’no yashiringan? - Ona Vatanni mahd etuvchi qanday asar – she’rlarni bilasiz? - O’zbekiston o’zining nimalari bilan olamga tanilgan? - Vatan deganda siz nimani tushunasiz? - Sizning vavtaningiz qaer? Nima uchun uni sevasiz? - Vatan shon shuxratini ko’tarish uchun nimalar qildingiz va nimalar qilmoqchisiz? - Vatan, ona yurt oldidagi burchni six qanday tushunasiz? Tarqatma savollar guruhlarga tarqatilgandan so’ng, har bir guruhda berilgan savollar yuzasidan fikr almashuv hamda bahs – munozara orqali javoblar tayyorlana boshlanadi. Bunda har bir guruh o’z guruhi uchun yetakchi va kotib saylaydi. Saylangan kotib o’z navbatida guruh qatnashchilari tomonidan aytilgan to’g’ri javoblarni yozdi. Yetakchi esa, guruh ishini faollashtirdi. Fikr almashuv hamda bahs munozara uchun ajratilgan vaqt poyoniga yetgandan so’ng, har bir guruh yetakchisi navbatma – navbat berilgan tarqatma savollar yuzasidan so’zga chiqdi.boshqa guruhlar tomonidan berilgan qo’shimcha savollrga javob berdi. (Guruh a’zolari bilan hamkorlikda). Dars yakunida vazifani qaysi guruh a’zolari yoritib bera olganliklari muhokama qilindi, baholandi va mukofatlandi.

Mavzu: «Sog’lom avlod orzulari» Tantana maktab zalida o’tkaziladi. Sahna milliy ana’nalariga xos bezatilgan. O’quvchilar musiqa sadolari ostida sahnaga chiqadilar.

1-boshlovchi: Assalomu alaykum aziz, mehribon ustozlar va hurmatli otaonalar! 2-boshlovchi: Xush kelibsiz mehmonlar Assalom sizga, Tabarruk insonlar Ming ta’zim sizga Yana bir ta’zim Dildan ehtirom, Mo’’tabar murabbiy, Sizga ming salom 1-boshlovchi: Assalom, mustaqil O’zbekistonim! Assalom, qudratli, nurli bo’stonim. Sog’lom farzandlaring muborak bo’lsin! Bizdek farzandlaring doim bor bo’lsin. 2-boshlovchi: Aziz mehmonlar! Bugungi kechamizning nomi «Sog’lom avlodning – sog’lom orzulari». Kechamiz orqali olgan bilimlarimizni namoyish etamiz. Marhamat tamosha qiling. O’quvchi: Biz sinfda anchamiz Lekin zo’r sinfchamiz Bo’sh kelmaymiz darslarda, Biz beshchimiz, to’rtchimiz Hamma: A’lochi o’quvchimiz «Sinfimiz» qo’shig’i ijro etiladi. 1-boshlovchi: O’tgan yillarimizni birma-bir eslab ko’raylik-chi. SHu yillarda nimalarni ko’rgandik. Aytishadi-ku «Yoshlikda o’rgangan bilim ismga o’yilgan naqsh» kabidir. 2-boshlovchi: Avvalambor Vatanni sevishga o’rgandik. Vatan bu insonning qoni to’kilgan joyidir. Vatan avlod-ajdodlarimiz, ota-bobolarimiz yashab o’tgan, biz tavallud topib ulg’aygan, hayot kechirayotgan diyorimizdir. Barcha nelarga javob izlaymiz, Olam sirlarini yechamiz albat, Ilmu-ma’rifatla bo’lmoq istaymiz Bizni Vatan kutar, buyuk kelajak «Vatanjonim» qo’shig’i ijro etiladi O’quvchi: Yurtim senga she’r bitdim bu kun, Qiyosingni topmadim aslo SHoirlar bor o’z yurtin butun Olam aro atagan tanho Ular she’ri uchdi ko’p yiroq Tomonida kumush diyori Bir o’lka bor dunyoda biroq Bitilmagan dostondir bori Faqat onsiz qalamim manim, O’zbekiston Vatanim manim Tamg’a, bayroq ko’targan o’quvchilar sahnag chiqadi. Bayrog’imda yulduzlar bor, oylar bor, Yashil rangda yashnab turgan joylar bor Oqligida oppoq tilak, o’ylar bor, Xilpiragan sayin ko’zim quvnaydi, Yurtimizni dadil log’a boshlaydi Tamg’amiz bor juda ko’rkam, Yashnab turar xuddi ko’klam Bir yon paxta, bir yon bug’doy Vatan bizga aziz makon Ko’rganingiz ikki daryo Ana Amu va sirdaryo O’rtadagi xumo go’zal, Baxt timsoli erur azal Oyu, yulduz parvonadir Hamma: O’zbekiston yagonadir. 1-o’quvchi: Oilada eng mo’’tabar zot, Farzandiga u baxt va najot Tursin endi turmushga hayot O’zbegimning go’zal ayoli 2-o’quvchi: Gul yuziga yarashar holi, Doim boshda turar ro’moli Farzandida baxti, iqboli O’zbegimning go’zal ayoli 3-o’quvchi: f Farishtadir har qilgan ishi, Yo’q farzanddan o’zga tashvishi Bu dunyoda eng ulug’ kishi O’zbegimning go’zal ayoli 4-o’quvchi: Qizi bor uyning fayzi bo’lak, deydilar Uyimizda o’g’il yo’q deb o’ksinmang, Tog’ bo’lmasa, qir ham tirgak deydilar Elning baxti botirlarga yoz bo’lsin, SHahnozalar, Faridalar bor bo’lsin! 5-o’quvchi: Islom bobom ta’kidlab, Yilni bizga atadi Sog’ bo’lsin deb nabiram Onamni ardoqladi 6-o’quvchi: Onam sog’ bo’lsa doim Men o’sgayman salomat Yurtim tinch erur, qarang, Sog’lom avlod hur hayot 7-o’kuvchi: Elim gullab yashnasin Onalar sog’lom bo’lsin, Onajonlar baxtiga Farzandlar omon bo’lsin! 8-o’quvchi: Yo’lboshchimiz orzu qilgan Yurtda o’ynab kulaylik Vatanimiz koriga Sog’lom avlod bo’laylik! «CHak-chak» raqsi ijro etiladi Tanbur nolasi eshitiladi. Sahnaga buyuk ajdodlarimiz Amir Temur, Alisher Navoiy, Mirzo Bobur, Ulug’bek, Al-Buxoriy, Al-Xorazmiy, CHo’lpon siymosida o’quvchilar paydo bo’lishadi. O’quvchi: Ajdodlarimiz – faxrimiz. Bizning Vatan botirlar vatani, SHiroq, Jaloliddin Manguberdi kabi botirlar vatanidir. Amir Temur: Men kim, mulki Turonman, Amiru Turkistonman O’z yurtimni moliquru jahon qilgan insonman O’tsa hamki asrlar Qadrimga yetdi avlod Tanitib jahon ichra Pok ruhimni etdi shod O’quvchi: Siz Amirsiz, Siz Temursiz, jahongir sulton Imondirsiz, vijdondirsiz, siz aziz inson, Qalblararo ko’tarmoqda ruhingiz isyon, Sizday mard zot tug’ilsa deb, umidvor jahon, Temur bobo, nomingizni yod etajakmiz Olamaro ruhingizni shod etajakmiz. 1-o’quvchi: Al-Buxoriy, At-Termiziy hazrat bizga, Ulug’beku, Al-Farg’oniy savlat bizga, Temur bobo, Manguberdi davlat bizga, Ona xalqim, dono xalqim, bizga inon! 2-o’quvchi: Yurtning do’stiga ochiq bag’ri bag’rimizdir, Alpomishning yovga qahri qahrimizdir, Navoiyning turkiy tili faxrimizdir. Ona xalqim, dono xalqim, bizga inon! Ajdodlarimiz ta’zim bajo aylab, sahnadan chiqib ketishadi. 1-boshlovchi: Ibn Sino bobo ushalar davo. Hom suv ichma, sog’liqdan kechma Eb bo’lgach ovqat, yugurma faqat Ko’p dardga asos, shamolash halos Badantarbiya, kuch etar hadya Kim harakatda sog’lom albatta Sahnaga sport musiqalari ostida qatnashadigan o’quvchilar chiqadilar. - Biz karate bo’yicha jahon chempioni bo’lib, O’zbekiston bayrog’ini yanada yuqori ko’tarmoqchimiz. Mashqlar bajarib ko’rsatadilar. 2-boshlovchi: Biz bir qator fanlarni o’rganib savodxon bo’ldik. 1-o’quvchi: Matematika har yerda kerak, Uni bilish uchun o’qish ham kerak. Ko’paytira olmasang ikkini uchga O’rganganlaring chiqadi kuchga 2-o’quvchi: O’zbek tilim jonu dilim CHunki bu til – ona tilim Ega, kesim, ot, sifat, fe’l Gap tahlilin o’rgandim men 3-o’quvchi: Musiqa darsi biz uchun Eng quvonchli dars edi CHunki bizni san’atga Ustozim olib kirdi Bir qancha o’quvchilar «Ulug’ zot, Ustoz» degan mazmunda she’rlar o’qishadi. Yana bir qanchalari «Jannat onalar oyog’i ostidadir» mazmunida o’z onalarini she’riy taranum etishadi. SHo’x kuylar yangraydi. Ustozlar bilan o’quvchilar raqsga tushishadi. Tadbir so’ngida 4-sinf o’quvchilarining orzulari magnitafon orqali yangraydi. Biz yangi asrda yashab, kompyuterlar bilan tillashadilar, manaman degan xorijiy tadbirkorlar bilan bellashadilar bilimdonlar bo’lib yetishamiz. MAVZU: «VATANNI SEVMOQIYMONDANDIR» Ertangi kuning egalari bo’lgan yoshlarni vatanparvarlik, milliy g’urur va iftixor ruhida tarbiyalash eng dolzarb masaladir. CHunki vatan kelajagani yoshlarsiz tasavvur qilib bo’lmaydi. SHuning uchun kelajak avlodni har tomonlama yetuk, barkamol insonlar qilib tarbiyalash ishi Prezidentimiz va davlatimiz rahbariyatining olib borayotgan ishlarida eng muhim vazifa bo’lib turibdi. Yosh avlodni Uzbekistonimiz tarixi, uning boy madaniy me’rosi, respublikamiz ramzlariga sadoqat ruhida tarbiyalash, shunday Vatanda yashashdan faxrlanish tuyg’usini shakllantirish bizning sharafli burchimizdir. Buning uchun har bir darsda vatanparvarlik tuyg’usini shakllantirishga yordam beruvchi omillardan mohirona foydalanish, shaxsni o’zligini anglashga, xalq baxt-saodati uchun kurashuvchi qilib tarbiyalash, ularni halol mehnatga o’rgatish darkor. «Vatanni sevmoq iymondandir» mavzusidagi ertalikning maqsadi ham, axamiyati ham Vatan tuyg’usini muqaddasligini anikdashga yo’naltirilgan ertalikni o’tkazish uchun maktab saxnasi chiroyli qilib bezatiladi. O’zbekistonning davlat bayrogi, gerbi, saxna to’riga quyiladi. Saxnadan O’zbekistonimiz guzal tabiati aks ettirilgan rasmlar, yetishtirilgan noz-ne’matlar o’rin oladi. Ertalik o’kituvchining kirish so’zi bilan ochiladi: - Ona vatanimiz - xur O’zbekiston! Istiqlol tufayli ochadi jamol Insonlar dili g’urur va iymon, mehr oqibatda topmokda kamol. Saxnaga o’zga sayyoraliklarning fazoviy kemasi chirokdarini uchirib, yondirib keladi va to’xtaydi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov xalqaro konferensiyaning ochilish marosimida nutq so‘zladi.
YuNESKO Bosh direktorining o‘rinbosari, Osiyo va Tinch okeani mintaqaviy byurosi direktori Xubert Gizen o‘rta asrlar Sharq allomalarining dunyo tamaddunida tutgan o‘rni, ilm-fan va san’at rivojiga qo‘shgan hissasi haqida so‘z yuritdi. Mamlakatimizda milliy qadriyatlarni tiklash, boy tariximizni o‘rganish, fan va ta’lim tizimini rivojlantirishga qaratayotgan e’tibori uchun Prezidentimizga minnatdorlik bildirdi.
Konferensiyada o‘rta asrlar Sharq allomalari va mutafakkirlarining hayoti va ijodi, ularning tarixiy merosi va ilmiy maktablari faoliyati haqida videofilm namoyish etildi.
Davlatimiz rahbarining tashabbusi bilan istiqlol yillarida buyuk ajdodlarimizning nomlari tiklandi. Ularning hayoti va bebaho merosini o‘rganish, qadamjolarini obod etish va asrab-avaylash borasida ulkan ishlar amalga oshirildi.
Prezidentimiz ta’kidlaganidek, jamiyat taraqqiyotidagi har qanday o‘zgarishlar, yangiliklar, ayniqsa, insoniyat rivojiga katta turtki beradigan jarayonlar, kashfiyotlar o‘z-o‘zidan yuz bermaydi. Buning uchun avvalo asriy an’analar, tegishli shart-sharoit, tafakkur maktabi, madaniy-ma’naviy muhit mavjud bo‘lmog‘i kerak.
Ana shunday ezgu maqsad va tafakkur bilan yashagan xalqimiz jahon taraqqiyotiga ulkan hissa qo‘shgan. Sharqu G‘arbni o‘zaro bog‘lagan, buyuk sivilizatsiyalar tutashgan yurtimiz hududida ilm-fan, madaniyat azaldan rivojlangan. Ayniqsa, o‘rta asrlarda ona zaminimizdan minglab olimu shoirlar, buyuk mutafakkirlar yetishib chiqqan. Ularning matematika, fizika, kimyo, astronomiya, etnografiya, tibbiyot, tarix, adabiyot, axloq, falsafa kabi ko‘plab sohalarga oid asarlari, Samarqand, Buxoro, Xiva, Toshkent, Shahrisabz, Termiz va boshqa shaharlardagi qadimiy obidalar butun bashariyatning ma’naviy mulki hisoblanadi.
O‘sha davrdagi eng buyuk mutafakkir olimlardan biri Muhammad Muso Xorazmiydir. Bugun butun dunyo foydalanadigan hisob-kitob amallari, zamonaviy texnologiyalar faoliyati ana shu bobokalonimiz yaratgan qoidalarga asoslanadi.
Butun dunyo Xorazmiyning ilm-fan rivoji yo‘lidagi hissasini yuksak qadrlaydi, uni voyaga yetkazgan zaminga alohida ehtirom bilan qaraydi.
Ahmad Farg‘oniyning “Astronomiya asoslari” nomli asari o‘n ikkinchi asrda lotin va ivrit tillariga tarjima qilingani, keyinchalik Italiya, Germaniya, Fransiya, Gollandiya va AQSh kabi ko‘plab mamlakatlarda qayta-qayta chop etilgani uning naqadar ulkan ahamiyatga egaligini ko‘rsatadi.
Allomaning Yer sharsimon shaklda ekanligi borasidagi qarashlarini oradan sakkiz yuz yil o‘tib amalda isbotlagan mashhur sayyoh Xristofor Kolumb “Er meridianining bir darajasi miqdori haqidagi al-Farg‘oniy hisoblarining to‘g‘riligiga to‘la ishonch hosil qildim”, deya dastxat qoldirgan. O‘n oltinchi asrda Oydagi kraterlardan biriga bobokalonimiz nomi berilgan.
YuNESKO qaroriga muvofiq 1998-yilda Ahmad Farg‘oniy tavalludining 1200-yilligi xalqaro miqyosda nishonlandi. Bu buyuk ajdodimizning jahon sivilizatsiyasi rivojiga qo‘shgan ulkan hissasi, xalqimiz ilmiy salohiyatining yana bir e’tirofi bo‘ldi. Davlatimiz rahbarining tashabbusi bilan Quva va Farg‘ona shaharlarida mutafakkir haykallari bunyod etildi, Farg‘ona davlat universitetiga Ahmad Farg‘oniy nomi berildi.
O‘rta asrlarda Sharq ilm-fani rivojida Xorazm Ma’mun akademiyasi alohida o‘rin tutgan. Ulkan kutubxona, madrasa, tarjimon va xattotlar maktabi kabi tuzilmalarga ega bo‘lgan bu dargohda yuzdan ortiq allomalar, iste’dodli talabalar ilmiy izlanishlar olib borgan. Abu Nasr ibn Iroq, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Mahmud Xo‘jandiy, Ahmad ibn Muhammad Xorazmiy va Ahmad ibn Hamid Naysaburiy kabi qomusiy olimlarning umumbashariy tafakkur rivojiga qo‘shgan hissasi beqiyosdir.
Ibn Sino nomi dunyo fani va madaniyati tarixiga zarhal harflar bilan bitilgan. Doimo yashil bo‘lib turuvchi tropik o‘simlik “Avitsenniya” deb atalgan. Ko‘plab mamlakatlarda ko‘chalar, o‘quv va tibbiyot muassasalariga uning nomi qo‘yilgan, alloma sharafiga medal va mukofotlar ta’sis etilgan.
Prezidentimiz Islom Karimov 1998-yil 6-noyabrda YuNESKOning xalqaro Abu Ali ibn Sino oltin medali bilan taqdirlandi. Bu oliy mukofot xalqimizning umumbashariy sivilizatsiya taraqqiyotiga qo‘shgan hissasi va xizmatining tan olinishi, davlatimiz tomonidan tarixiy, madaniy, ma’naviy merosni asrab-avaylash, sog‘lom va barkamol avlodni voyaga yetkazish borasida amalga oshirilgan ishlarning munosib bahosi bo‘ldi.
YuNESKO shafeligida Xorazm Ma’mun akademiyasining 1000-yilligi nishonlangani, uning faoliyati qayta tashkil etilgani mamlakatimizda ajdodlar xotirasiga, ilm-fan rivojiga qaratilayotgan e’tiborning yorqin namunasidir. Hozir bu qadimiy va navqiron ilm maskanida Xorazm tarixi, uning o‘ziga xos madaniyati, ekologiyasi, yer va suv resurslarini o‘rganish bo‘yicha ilmiy izlanishlar davom ettirilmoqda.
Mirzo Ulug‘bek yurtimizning bir qator shaharlarida madrasalar qurdirgan, Samarqandda o‘ziga xos ilmiy muhit, hozirgi tilda aytganda, akademiya tashkil etgan. U yerda 200 dan ortiq olim faoliyat yuritgan.
Falakiyot ilmining nazariy va amaliy masalalari to‘la qamrab olingan Ulug‘bekning “Zij”i o‘rta asrlardayoq Osiyo va Yevropa mamlakatlarida keng tarqalgan. Yevropalik astronom olimlar uni lotin, fransuz, ingliz tillariga tarjima qilgan, sharhlar bitgan.

XULOSA
O’zbekistonga, uning yeriga, tabiatiga, bu yerda yashayotgan xalqlarga muhabbat, o’lkaning tarixi, madaniyati, an’analarini teran bilib olishga intilish, respublikaning qudrati va yutuqlaridan faxrlanish, xalqimiz qismatiga tushgan qiyinchiliklar uchun qayg’urish ko’p milltli o’zbek jamiyatining muhim jipslashtiruvchi asosi hisoblanadi. Erkka intilish, ozod yashashga bo’lgan ehtiyoj insonga xos bo’lgan tuyg’udir. Inson o’z vatanidagina ozod va erkin yashay oladi. SHu bois vatan ozodligi uchun kurashish masalasi qadim-qadimdan allomalarning asarlari hamda ezgu g’oyalarni ifoda etuvchi ta’limotlarning bosh mavzusi bo’lib kelgan. CHunonchi, Hadisi SHarifda vatanni sevish iymondan ekanligi ta’kidlanadi. Inson o’zi tug’ilib o’sgan vatanda orzu-umidlari, niyatlari, hayotiy intilishlari bilan o’ziga yaqin bo’lgan kishilar davrasida bo’ladi, o’zi ko’nikkan turmush tarzi bo’yicha kun kechiradi, bolalikdan o’zi ko’nikkan ijtimoiy munosabatlar jarayonida ishtirok etadi, hayotining bir qismiga aylangan tilda so’zlashadi va u shu muhitdagina o’zini erkin his qiladi. Begona yurtlarda u o’ziga tanish bo’lgan, o’zi ko’nikkan muhitni topa olmaydi. SHu bois garchi iqtisodiy jihatdan rivojlangan mamlakatga safar uyushtirgan bo’lsa-da, o’z yurtini tezda sog’inadi.