1. yapi malzemeleri

5.4.2 . Genel Özellikleri
- Alçı suyla yoğurulduktan sonra 2-6 dakika sonra katılaşmaya başlar, 15 – 30 dakika sonunda sertleşir.

- Asit niteliğinde olmasından dolayı metalleri paslandırır. Alçıyla kullanılacak metallerin mutlaka paslanmaya karşı korunmuş olması gerekir.

- Çok gözenekli olmasından dolayı hafif ve iyi bir termik izolen malzemedir. Bu özelliklerden dolayı da yangına karşı koruyucudur.

- Kargir malzemelere karşı aderansı çok iyi olmasına rağmen, ahşap ve parlak malzemelere karşı aderansı iyi değildir.

- Katılaştığında hacmini % 1 oranında artırır. Bundan dolayı; takoz yerleştirme, dolgu,sıva, heykel, model yapımı işlerinde kullanılır.

- Alçı toz halindeyken havadaki rutubetten etkilenerek sertleşir, bu da dayanım kaybına neden olur. Bunun için alçı iyi korunmalıdır.

- Sudan etkilenerek bozulduğu için, su ve rutubet etkilerinin söz konusu olduğu yerlerde kesinlikle kullanılmamalıdır.

- Alçının priz süresini uzatmak için; zayıf asitler ( sirke ), talk, şeker, kireç vb. katılabilir. Yüksek sıcaklıklarda pişirilirse priz süresi uzar.

- İnsan tenine ve sağlına bir zararı yoktur.

- Harç hazırlanırken, toz alçı leğendeki suyun içine topaklaşma olmaması, tanelerin suyla iyi birleşebilmeleri için serpilerek atılmalıdır.

- İşleme ve onarım kolaylığı, yüzeye nefes aldırma ve bakteri üretmeme özellikleri vardır(Şimşek,2000).

Alçı dökümünden ve prizini yapıp kuruduktan sonra boyutlarında bir değişiklik göstermez.

• Alçının ve alçı elemanının elde edilişi, uygulanması, bakımı kolay ve ucuzdur,
• Alçı, hazır yapı elemanı üretimine elverişli bir malzemedir. Duvar ve tavan kaplamalarının önceden hazırlanmasına olanak sağlar.

• Çevre kirliliği yaratmaz,

• Zaman içinde ortaya çıkabilecek kullanıcının değiştirme istek ve gereksinmeleri kolaylıkla karşılanabilir.
• Alçı malzemesinin birim hacim ağırlığı kullanım yerine göre ayarlanabilir. İstenirse azaltılabilir. Hafif malzemeler yapı yükünün az olmasını, dolayısıyla zemine aktarılan yükün de az olmasını sağlar. Bu özellik de ekonomiye önemli ölçüde katkı sağlar.

Kısaca alçı; yangına dayanıklıdır, enerji tasarrufu sağlar, çevreyi korur, hafiftir, sağlıklıdır, doğal klima sağlar, nem düzenleyici özelliğe sahiptir, kolaylıktır, ekonomiktir, buluşçu ve estetik uygulamalara olanak tanır, yalıtım sağlar.

5.4.2.Alçının Kısa Tarihi
Bundan 20 – 30 milyon yıl önce, bugün Anadolu diye adlandırdığımız kara parçası oluşurken buharlaşan denizlerden bizlere milyonlarca ton alçı taşı miras kaldı. Tabiatta bazen anhidrit (susuz kalsiyum sülfat) bazen de jips (% 21 kadar su taşıyan kalsiyum sülfat) minerali olarak karşımıza çıkan alçıtaşı en fazla ihmal edilen hammadde kaynaklarımızdandır. Oysa Çatalhöyük' te bulunan yazılı kayıtlara göre Anadolu' da alçı kullanılışı 10.000 yıl öncesine gitmektedir. Sonraları yakın coğrafyalarda hükmeden ve şüphesiz birbirinden etkilenen Sümer, Asur, Mısır, Yunan ve Roma uygarlıklarında da inşaat malzemesi olarak kullanıldığı bilinmekte. Geçmişte belki de en çok bilinen ve değer verilen kullanımı ise ismini muhtemelen eski Mısır' da Alabastron şehrinden almış bir çeşit yarı şeffaf alçı taşı olan albastr ile yapılan heykel ve süs eşyaları olmuştur. Özellikle Etrüsk' lüler arasında yaygın olan bu gelenek bugün dahi İtalya' nın Volterra kasabası için önemli bir gelir kaynağı teşkil etmekte.

1666 yılındaki Londra yangını alçı kullanımının geniş kitlelerce benimsenmesi bakımından bir dönüm noktası sayılabilir. Bu felaket sırasında ahşap yapıları koruduğu gözlenen alçının kullanımı Paris' te zorunlu hale getirilmiş,bu vesile ile sıva alçısına da “Paris alçısı” lakabı takılmıştır. 1700' lerden itibaren alçıtaşının toprak ıslahında, özellikle de sebze, yerfıstığı, pamuk, patates gibi ürünlere kalsiyum ve kükürt sağlayıcı doğal gübre olarak kullanımıyla da artan ilginin neticesinde olsa gerek, 18.yüzyılda Fransız kimyacı Lavoisier alçı üzerine yapılan ilk bilimsel çalışmayı yayınladı. Takip eden iki yüzyılda insanoğlunun alçı kültürü öylesine gelişti ki, bugün 100 den fazla ülkede 100 milyon tonun üzerinde alçıtaşı tüketilmekte.

Kalkınmış ülkelerin tüketimleri incelendiğinde günümüzde zirai amaçlı alçıtaşı kullanımının toplamın % 5 i kadar olduğu görülmekte. Yine toplamın % 10 – 15 kadarı ise endüstriyel kullanım olarak adlandırılabilecek uygulamalar da tüketilmekte. Bu grup başta çimento üretimi olmak üzere, cam sanayii, kalıpçılık, sondajcılık, hayvan yemi ve böcek ilacı üretimi, boya, tutkal, plastik üretimi, gıda ve ecza sanayii gibi çok çeşitli faaliyetleri kapsar. Geri kalan alçıtaşının tamamı ise inşaat sektöründe kullanılan alçı türlerinin imalatında kullanılır; inşaat alçısı, sıva alçısı, saten perdah alçısı gibi toz ürünlerin yanı sıra, iç mekanlarda da alçıdan yapılan ara bölme, üst kaplama yapı elemanları kullanılmaktadır(URL-4).
5.4.3.Ülkemizde ve Dünyada Alçı Rezervleri
Dünya'da işletilebilir alçı rezervlerinin toplamı 2.6 milyar ton kadar olduğu, bunun 800 milyon tonunun A.B.D. de, 500 milyon tonunun Kanada'da olduğu bilinmektedir. Alçı üretimi tamamen Yapı sektörünün gelişmesine bağlıdır. 2. dünya savaşından sonra Dünya alçı üretiminde süratli bir artış olmuştur. 21. yüzyıl başlarında dünyada yaklaşık 110 milyon ton alçı üretilmekte, bunun yaklaşık % 20 sini A.B.D. kalanını ise Kanada, İran, Rusya , Fransa, Rusya, Fransa, İtalya, İngiltere,Almanya, Mısır, Çin, Polonya, Hindistan ve Meksika gerçekleştirmiştir.

Türkiye'de alçı taşı çok yaygın olarak bulunmaktadır.

Alçı taşı rezervlerimizi onlarca milyon ton olarak ifade etmemiz mümkündür. Ancak ülkemiz ekonomik şartları, alçının, gelişmiş toplumlar içindeki kullanım seviyesine ulaşmamızı engellemektedir(URL-4).
5.4.5.Alçı Çeşitleri
Yapı alçıları, imal metoduna göre:
1- Normal alçı (NA),

2- Susuz alçı (SA) olmak üzere ikiye ayrılır.

Yapı alçıları katkı maddeleri ihtiva edip etmediklerine göre:
1- Katıksız alçı (NA, SA),

2- Katkılı alçı (KNA, KSA) olmak üzere ikiye ayrılır.

Normal katkılı alçılar kullanım yerleri dikkate alındığında:
1- Saten alçılar (KNSA),

3. 
   Katkılı diğer alçılar olmak üzere ikiye ayrılır.
   

5.4.6. Başka Bir Sınıflandırmaya Göre Çeşitleri
5.4.6.1. Adi Alçı
Alçı taşını öğüterek bünyesindeki suyun 3/4ünü kaybedinceye kadar 120-160^oC pişirilmesiyle elde edilir. Bünyesinde yabancı madde miktarı fazladır. Atmosferik olaylara dayanıklı olmayan bir yapıdadır.Bu alçı; kartonpiyer, iç sıvada, alçı panolarda vb işlerinde kullanılır.
5.4.6.2. Katkılı Adi Alçı
Adi alçının işleme süresine uzatmak için içerisine; sodyum nitrat, kireç,tutkal, şeker vb. gibi katkı maddelerinin ilavesiyle elde edilen alçıdır. Katkı dolayısıyla adi alçıya işlenebilme ve kullanım kolaylığı sağlanmış olur. Sıva işlerinde kullanılır.

Tablo 5.01.: Ülkemizde Alçıtaşının Yaygın Olarak Bulunduğu Yöreler

Bölge	Zayıf	Orta	İyi
1. Ankara-Polatlı-Sazılar			x
2. Bolu-Bakacak		x
3. Karabük-Ovacık-Fürçükören			x
4. Çankırı			x
5. Çorum-Çukurköy			x
6. Çorum-Bayat-Emirhalil, Uçdam, Tuğlu			x
7. Amasya-Vezirköprü-Adatepe. Akören			x
8. Balıkesir-Sıısurluk		x
9. Bursa-Getnlik-Adliye. Hamidiye	x
10. Kütahya-Gcdiz-Akçaalan. Yayla, Gökler	x
11. Eskişehir-Sivrihisar-Biçer			x
12. Ankara-Ayaş-Beypazarı	x
13. Ankara-Bala-Aşıkoğlıı. Bahçe Karadalak			x
14. Kırıkkale-Keskin-Halitli		x
15. Kırıkkale-Delice-Tavaözü			x
16. Kırıkkale-Delice-Akboğaz. Kuzucak			x
17. Sivas-Ulaş-Çiftagıllar			x
18. Erzurumm-Aşkale			x
19. Afyon-Emirdağ-Gülçayır	x		x
20. Ankara-Sereflikoçhisar-B.Kışla, Kurutlutepe			x
21. Ankara-Bala-Sarıpınar, Çiğdemli			x
22. Aydın-Yaz ı kent-Karaahmetler	x
23. Denizli-Sarayköy-Yeşilyurt			x
24. Denizli-Buldan-Derbent. Alacaoğlu	x
25. Denizli-Güney-Aksaz	x
26. Denizli-Honaz-Kızılyer			x
27. Siirt-Kuıtalan			x
28. Nigde-Ulukışla-Emirler. Darboğaz			x
29 Mersin-Tarsus-Dadalı. Karayayla. Tepeçaylak		x
30. Adana-Solbaş		x
31. Hatay-Arsuz			x
32. Sentetik Bacagazı Alçıları Muğla-Yatağan Termik Santrali
33. Fosfogibs (Gübre Fabrikaları Ürünü Sentetik Alçı)

5.4.6.3. Susuz Alçı
Alçı taşının veya doğal ve suni anhidritin öğütüldükten sonra bünyesindeki iki molekül suyu tamamen kaybedinceğe (800-1000^oC) kadar pişirilmesiyle elde edilen alçıdır. Bu alçı; doğal etkilere, aşınmaya ve basınca oldukça dayanıklıdır. Basınç dayanımı 160-250 kğ/cm² kadarıdır. Yer döşemesinde yapı elemanları üretiminde çok kullanılır. Bu alçılar bir başka bağlayıcı (kireç çimento) ile karıştırılarak kullanılmamalıdır. Katılaşma süresi 6 -20 saattir(Baradan,1991).
5.4.6.4. Katkılı Susuz Alçı
Katkılı susuz alçı, susuz alçının işleme özelliklerini daha elverişli hale getirmek amacı

için içine prizini hızlandırıcı katkı malzemeleri katılarak üretilir.Susuz alçının kullanıldığı yerlerde kullanılır.

5.4.6.5. Stukko Alçısı
Alçıya su yerine jelatinli veya tutkallı su katılıp karıştırılmasıyla elde edilir. Sert bir yapıya sahiptir. Renklendirilip cilalanarak bina içlerinde (yalancı mermer) kullanılmaktadır(Güner ve Süme,2000).
5.4.6.6.Saten Alçı
Saten alçı, alçı sıva kaplanmış duvarlara veya brüt beton yüzeylere uygulanabilen bir yapı alçısıdır.Priz süresi 130 dakikadan az değildir.
5.4.6.7. Diğer Alçı Çeşitleri
Hammaddenin saflığına, öğütülme ve pişirme durumuna göre; adi, birinci, extra, extra-extra, şaplı ve döşeme alçısı şeklinde sınıflandırmak mümkündür. Ayrıca öğütme inceliğine göre de; kaba, ince alçı diye ikiye ayrılır.
5.4.7.Günümüzde Üretilen Alçı Çeşitleri ve Kullanıldığı yerler:
1.Sıva Alçısı
Tuğla, briket, gazbeton ve benzeri yüzeylerde uygulanabilen, donma ve işleme süreleri uzatılmış, ısı ve ses yalıtım özelliği arttırılmış bir hazır sıva alçısıdır.
2.Makine Sıva Alçısı
Torbalanmış alçı bazlı hazır makine sıvasıdır.
• Tuğla, beton, brüt beton, gazbeton, bimsblok vb. malzemeler üzerine doğrudan uygulanır.
• Tek katta, üzerine uygulandığı yüzeyi boyaya hazır duruma getirir. Saten perdah alçısı gerektirmez.
• Pencere ve kapı alınları gibi detaylarda el karışımı ile sorunsuz olarak uygulanabilir.
• Yüksek yüzey sertliğine ve parlak bir görünüme sahiptir.
• Nefes alan bir malzeme olduğundan nem oranını dengeleyerek sağlıklı bir ortam oluşturur.
• Yanmaz bir malzemedir. Bünyesindeki sudan dolayı yangın geciktirici özelliğe sahiptir.

Sıva alçısı, makine sıva alçısı, yapıştırıcı alçı,

3. Perlitli Sıva Alçısı
•Tuğla, beton, brüt beton, gazbeton, bimsblok vb. malzemeler üzerine doğrudan uygulanabilen torbalanmış alçı bazlı hazır sıvadır.
•Uzun kullanım süresi rahat ve firesiz uygulamaya olanak sağlar.
•Donma süresi boyunca uygulandığı yüzeylerde akma ve yığılma yapmaz.
•Yüksek dayanım, yüzey sertliği ve yapışma özelliğine sahiptir.
•Nefes alan bir malzeme olduğundan, nem oranını dengeleyerek sağlıklı bir ortam oluşturur.
•Yanmaz bir malzemedir. Bünyesindeki sudan dolayı yangın geciktirici özelliğe sahiptir.

4.Saten Perdah Alçısı

• Yüksek yapışma özelliğine sahip, boya altı son kat perdah alçısıdır.

• Sıvanmış alçı yüzeyleri üzerine, gerekse alçı levha yüzeyleri üzerine uygulanabilir.
• Uzun kullanım süresi rahat ve firesiz uygulamaya olanak sağlar.
• Bünyesinde bulunan özel katkı maddeleri harç suyunun mevcut zemin tarafından emilmesini geciktirir.
• Macun kıvamındadır. Kolay uygulanır.
• Nefes alan bir malzeme olduğundan nem oranını dengeleyerek sağlıklı bir ortam oluşturur.
• Özel tane dağılımı sayesinde sert ve pürüzsüz bir yüzey oluşturur.

5.Kartonpiyer Alçısı

• Kartonpiyer, göbek, niş-söve, aplik ve heykel gibi dekoratif malzemelerin yapımında kullanılan yapı alçısıdır.

Gerek kartonpiyer dökümünde, gerekse kartonpiyer yapıştırmasında kullanılır.
• Kolay karıştırılır.
• Nefes alan bir malzeme olduğundan nem oranını dengeleyerek sağlıklı bir ortam oluşturur.
• Yüksek dayanım ve yüzey sertliğine sahiptir.
• İnce taneli olmasından dolayı pürüzsüz bir döküm yüzeyi oluşturur.

6.Yapıştırma Alçısı

Alçı levha, EPS (genleştirilmiş polistren), XPS( haddelenmiş polistren), mineral yünler (camyünü, taşyünü) ve yalıtımlı kompozit panelleri; tuğla, beton, brüt beton, gazbeton, bimsblok vb. yüzeylere yapıştırmada kullanılan yapı alçısıdır.

• Hacim kaybının en aza indirilmek istendiği yapıştırma uygulamaları için en uygun malzemedir.
• Nefes alan bir malzeme olduğundan nem oranını dengeleyerek sağlıklı bir ortam oluşturur.
• Yüksek aderansa sahiptir.
• Donma sonrası, dayanımı çok hızlı artar.

7.Derz Dolgu Alçısı

• Alçı levha ek yerlerinde, derz bandıyla birlikte kullanılan dolgu alçısıdır.

• Kullanıcıya sürüm kolaylığı sağlar.
• Bünyesinde bulunan özel katkı maddeleri, harç suyunun levha yüzeyince emilmesini geciktirir.
• Dolgu işlevinin yanı sıra, özel tane dağılımından dolayı pürüzsüz bir yüzey oluşturur.
• Yüksek yapışma özelliğine sahiptir.
• Nefes alan bir malzeme olduğundan nem oranını dengeleyerek sağlıklı bir ortam oluşturur.
• Esneme özelliğine sahip olduğundan derzlerde çatlama yapmaz. Uygulandığı yüzeyin yekpareçalışmasını sağlar.

8.Alçı Levha(Alçıpan)

Bölme duvar, giydirme duvar ve asma tavan yapımında kullanılan alçı levhadır.

Her iki yüzü, levhaya esneklik ve yüksek dayanım sağlayan özel karton ile kaplıdır.Uygulaması, hızlı ve kolay olduğundan işçilik ve zamandan tasarruf sağlar, inşaat maliyetlerini önemli ölçüde azaltır.Yapılan duvar ve asma tavanlar, hafif, esnek ve deprem açısından güvenli olur.

9.İnşaat Alçısı

• Çok kısa sürede priz yapma özelliğine sahiptir. • Ankastre tesisat borularının sabitlenmesi, mermer plakalar ile merdiven vb. duvar kaplama montajında yardımcı malzeme olarak kullanılan bir üründür. • Basit dolgu ve onarımların çabuk bir şekilde yapılmasını sağlar. • Mevcut yapılarda tamirat ve tadilat, yeni yapılarda ise iş programı gereği, önceden yapılan seramik ahşap vb. döşeme kaplamalarının korunması amacıyla, yüzeye serilen polietilen örtü üzerine geçici ve sökülebilir kaplama yapılmasında kullanılmaktadır.

Günümüzde çeşitli firmaların kendilerince verdikleri isimlere göre çok çeşitli özelliklerde alçı üretimi yapılmaktadır.

5.4.4. Kullanıldığı Yerler
Bilindiği gibi günümüzde alçı artık bağlayıcı malzeme olarak kullanılmamakta, daha çok çeşitli yapıların; iç sıvalarında, sıva tamiratlarında, kartonpiyer işlerinde kullanılmaktadır. Yine binaların iç duvar dolgularında; alçı blok, alçı pano, alçı panel, alçı duvar levhaları vb. yapımında kullanılır.
Alçı yapı sektörü dışında:

• 
  Tarım ve hayvancılık sektöründe gübre ve hayvan yemi olarak
  
• 
  Tıpta, cerrahide, dişçilikte ve ortopedide
  
• 
  Endüstride cam sanayinde, sondajcılık, tutkal, plastik üretiminde
  
• 
  Ham jips, beyaz boya, kağıt dolgu malzemesi olarak kağıt ve pamuklu tekstilde
  
• 
  Kömür işletmelerinde kömür tozlarında kül oranını artırmak için
  
• 
  Ham jips, çimento sanayinde
  
• 
  Mayalandırma için bira sanayiinde
  
• 
  Seramik sanayinde döküm ve kalıp işlerinde
  
• 
  Anhidrit (susuz alçı) kükürt veya kükürt oksitle sülfat asidi elde etmek için
  

5.5. ÇİMENTO
5.5.1. Genel Bilgi
Suyla karıştırılıp hamur haline getirildikten sonra havada veya su içinde yavaş yavaş serleşerek suni taş haline gelen hidrolik bağlayıcıya çimento denir(Erdoğan,1995).

Latince’deki “ceomentum” zamanımızda Avrupa dillerinden, İngilizcide “cement”,almanca da “zementy”, İtalyanca’da çimento şeklini almıştır. Türkçe’mize de İtalyancıdaki çimento kelimesi aynen geçmiştir. Genel olarak bağlayıcı manasını taşır. Yaklaşık 2000 yıl önce Romalılar, sönmüş kireçle volkanik külleri, pişmiş tuğla tozlarını karıştırarak günümüz çimentosuna benzeyen bir hidrolik bağlayıcı üretmişlerdir. 1824 yılında, İngiltere’nin Leeds kentinde Joseph Aspdin adındaki duvarcı ustası ince kil ve kalker karışımını pişirip öğüterek bir bağlayıcı (çimento) elde etmiştir. Bu bağlayıcıyı su ve kumla karıştırarak hamur elde etmiş, hamurun sertleşmesiyle de suni taş oluşmuştur. Joseph Aspdin elde ettiği bu bağlayıcıya, İngiltere’nin Portland adasından çıkarılan taşlara benzediği için Portland Çimentosu adını vererek bu adla patent almıştır. 1845 yılında Isaac Johnson adlı bir İngiliz, pişirme sıcaklığını artırarak bu günkü çimentoyu üretmiştir. 1885’de Frederic Ransume döner fırını icad ederek büyük gelişim sağladı(Erdoğan,1995).

Ülkemizde ilk çimento fabrikaları 1913-1914 yıllarında Eskişehir ve Darıca ‘ da kurulmuştur. 19. y.y. sonlarından itibaren gelişmeye başlayan çimento endüstrisi giderek büyük bir ilerleme sağlamıştır. Artık günümüzde yapıların büyük bir kısmı betonarme olarak yapılmakta veçeşitli yapı malzemelerinin üretiminde çimento yoğun olarak kullanılmaktadır(Erdoğan,1995).
5.5.2. Üretimi

Dünyada en çok üretilen çimento Portland çimentosudur. Çimento üretimi genel olarak üç safhadan meydana gelir. Bunlar; hammadde karışımının hazırlanması, pişirme ve öğütmedir.

Şekil 5.01.: Çimento Üretim Şeması

- Hammaddeler karışımın hazırlanması:

Hammadde olarak kalkerli ( kireç taşı, marn vb. ve killi (kil, şeyl, şist kum vb.) malzemeler kullanılır. Karışıma girecek kalker ve kil oranları belirlenir. Homojen bir karışımı elde etmek için; yaş, kuru, yarı kuru yöntemlerinden biri uygulanır. Yaş yöntemde kil büyük havuzlara gönderilir, havuzda kilin su içinde dağılması sağlanır. Sonra kırılmış kalker taşıyla sulu kil (Çamur) birlikte değirmende öğütülür, tekrar havuzlara gönderilir. Havuzda homojenliği sağlamak için karıştırılır, fırına gönderilmek için depolanır. Kuru yöntemde ise kalker ve kil kuru öğütücülerde ince toz haline gelinceye kadar öğütülür. Yarı kuru sistemde karışımın içersinde % 12-14 su bulunmaktadır. Malzeme yumuşak ise yaş, malzeme sert ise kuru yöntem tercih edilir. Yaş yöntemde yakıt gideri iki kat fazladır(Erdoğan,1995).