10 -tema. Ximiya -farmatsevtik texnologiyalıq sistemalar. Modellestiriwdiń farmatsiya hám farmatsevtik islep shıǵarıw sanaatında qollanılıwı. Model hám modellestiriw tiykarları. (2-saat )

10 -tema. Ximiya -farmatsevtik texnologiyalıq sistemalar. Modellestiriwdiń farmatsiya hám farmatsevtik islep shıǵarıw sanaatında qollanılıwı. Model hám modellestiriw tiykarları. (2-saat )
Shınıǵıwdıń oqıw maqseti: Studentlerge-toplamlar haqqında túsinik beriw, ximiya texnologiya processleri, matematikalıq modellestiriw, matematikalıq modeldi qurıw mazmunıy ańlatpanı dúziw, matematikalıq ańlatpanı dúziw hám funktsiyanıń oniqlanish tarawı, jupt hám toqligi haqqında bilim hám ko’nlikpeler payda etiw.

Tayanı sh so'z hám iboralar. Elektron-esaplaw mashinası (EEM). Kompyuterler. Ximiyalıq kibernetika. Ximiya -texnologiya sisteması (XTS). Matematikalıq modellestiriw. Sistemalı analiz etiw. Sistemanı dekompozitsiyalaw. Sistema elementleri arasındaǵı informatsion baylınslar. Ob'ekt strukturası. Sistemanıń islew algoritmı.

Joba :

1. 
   Ximiya texnologiya sistemaları
   

1. 
   Ximiyalıq kárxananıń ierarxik strukturası.
   
2. 
   Ximiya texnologiya processleri
   
3. 
   Ximiya texnologiya sistemalarını (KTS) analiz etiw, sintez etiw va optimallastırıw.
   

2. 
   Matematikalıq modellestiriw.
   

1. 
   Matematikalıq modeldi qurıw
   
2. 
   Mazmunıy hám matematikalıq ańlatpanı dúziw
   
3. 
   Matematikalıq model teńlemeler sistemasınıń klassifikaciyası.
   

1. Ximiya texnologiya sistemaları
Ximiya texnologiya sistemaları (XTS) degende, oda baratırǵan fizik –ximiyalıq jarayonlar va ularni amalga oshiruvchi vositalar birgalikda tushuniladi. SHunday etip XTS, ximiyalıq processni, ol baratırǵan apparattı, processni qadaǵalaw hám basqarıw qurallarını hám olar arasındaǵı óz-ara bog’liqliklarni óz ishine alar eken. Mısalı : reaktorda baratırǵan basqarılatuǵın ximiyalıq processni XTS dep qaraw múmkin (1-súwret). Texnologiyalıq processtiń ketiwi boyınsha informatsiya baslanǵısh ózgertkishten (Bo) rostlagichga (R) uzatıladı, ol óz gezeginde texnologiyalıq parametrdiń sol waqıttaǵı ma`nisin belgilengen bahadan ayırmashılıǵıǵa qaray rostlash tásir signalı islep shıǵaradı hám atqarıwshı apparat (Iq) arqalı ob'ektke tásir kórsetedi.

1-súwret.
XTS de belgili bir fizikalıq ximiyalıq processni ámelge asırıw ushın, bizge aralastırgichli reaktor hám sol processni basqarıw sisteması bolıwı kerek. Usı XTS sırtqı ortalıq menen óz-ara tásirde bolǵanı ushın, onıń jaǵdayını kiriw X hám shıǵıw Ol signalları arqalı bahalaw múmkin. Kiriw signalı bolıp ádetde sheki onim, onıń muǵdarı, quramı, temperaturası hám basqalar bolıwı múmkin. CHiqish signalı bolıp, tayın ónim muǵdarı, onıń sapası, teperaturasi hám basqalar bolıwı múmkin.
XTS ǵa ádetde hár qıylı dúmpishler Z tásir kórsetedi hám texnologiyalıq sistemanı belgilengen sharayatlardan shıǵaradı. Bul dúmpish tásirinlerin kompensatsiya etiw ushın, ádetde basqarıwshı tásirinlerden paydalanıladı. TT-quramalı ob'ekt esaplanıp, onı bólek elementlerge (podsistema) dekompozitsiyalash múmkin. elementler óz-ara informatsion bir-biri menen hám ob'ekt átirap ortalıǵı menen bog‟liq bolıp tabıladı. Bul baylanıslar ob'ekt strukturasını quraydı
TT mólsherlengen maqsetke erisiwge jóneltirilgen algoritm boyınsha isleydi. Hámme TTlarni shártli túrde úlken hám kishi sistemalarǵa dastıq múmkin. Kishi sistemalar ádetde bir tipik process menen sheklengen bolıp, eki sistemalarǵa bolıw múmkin. Odaǵı ishki baylanıslar hám úskenelerdiń ózine xosligi menen ajralıp turadı.



2 - súwret.
Úlken sistemalar, kishi sistemalardıń quramalı túrde mujassamlangan kórinisi bolıp, olardan da muǵdarlıq da sapa kórsetkishleri boyınsha parq etedi. Úlken kibernetik TS retinde ximiyalıq tsexni yamasa kárxananı mısal etiw múmkin (2-su'wret).

a) Ximiyalıq kárxananıń ierarxik strukturası.

Hár qanday ximiyalıq kárxananı úsh izbe-iz atqarıladıǵan texnologiyalıq operatsiya kórinisinde oyda sawlelendiriw etiw múmkin: sheki onimdi tayarlaw, ximiyalıq bir túrden ekinshi túrge aylandırıw procesi, maqsetdegi ónimdi alıw. Bul operatsiyalar izbe-izligi, jalǵız bir quramalı XTS kórinisinde sáwlelengenlengen bolıp tabıladı.
Zamanagóy ximiyalıq kárxana, úlken masshtablı sistema retinde, júdá kóp óz-ara bir-birine, bo'ysingan kishi sistemalardan tashkil tapqan bolıp, onı tiykarınan úsh teksheli ierarxik struktura kórinisinde oyda sawlelendiriw etiledi. Ximiya kárxanasınıń hár bir kishi sistemasın, bir pútkil XTS hám avtomatik basqarıw sisteması kórinisinde oyda sawlelendiriw etiledi. Ximiyalıq kárxana ierarxik strukturasınıń birinshi tómen basqıshını belgili bir apparatlar hám olardı lokal basqarıw sistemaları menen úskenelestirilgen tipik processler skólkemlestiredi.
Ximiyalıq kárxana ierarxiyasining tómen basqıshında, kishi sistemalardıń islewin ańlatiwshı informatsiya bayıp baradı hám bul kishi sistemalardı islewin basqarıwda tipik processlerdiń texnologiyalıq parametrlerin avtomatik rostlash sistemalarını dúzip, lokal túrde stabillab bariladı. Ximiyalıq kárxana ierarxik strukturasınıń ekinshi basqıshını agregatlar, komplekslar, tsexlar hám texnologiyalıq processlerdi avtomatik basqarıw sistemaları skólkemlestiredi.
Joqarı intensiv texnologiyalıq processlerdi hám joqarı quwatli' agregatlarni jaratılıwı hámde islep turǵan kárxanalardı optimallastırıw maqsetinde rekonstruktsiya etiliwi nátiyjesinde jańa ilimiy texnikalıq máseleler payda boldı :
1) ximiyalıq kárxanalar hám agregatlarni ekonomikalıq hám energotexnologik kórsetkishler boyınsha optimal sharayatlarda islewin shólkemlestiriw;
2) agregatlarda materiallıq hám energetikalıq aǵıslardı optimal tashkil etiw jolı menen basqarıw funktsiyasın agregatning ózine beriw, yaǵnıy agregat strukturasını kibernetik shólkemlestiriw;
3) energotexnologik sistemalardı qóllaw nátiyjesinde agregatlarning shıdamlı islewin támiyinlew ushın basqarıwshı esaplaw mashinaların qóllaw zárúrshiligi payda bolıp atır.
Usı ierarxik basqıshda, kishi sistemalardı basqarıwda, apparatlar jumısın optimal koordinatsiyalaw hám olar arasındaǵı quwatlardı optimal bólistiriw máseleleri vujudga keledi. Bul máselelerdi tarqatıp alıwda uluwma jańa dekompozitsiyalash hám agregatsiyalash usılları, evrestik modellestiriw teoriyası tiykarında texnologiyanı analiz etiw, kóp basqıshlı optimallastırıw hám basqa usıllardan paydalanıladı.
Ximiyalıq kárxana ierarxik strukturası úshinshi joqarı basqıshı bul, CEXlar iskerligin operativ basqarıw sistemaları, islep usı baǵdarda өlkemlestiriwmsistemaları, sheki onimdi bóliwleniwin joybarlaw, tayın ónimdi bóliwleniwi-kárxananı avtomatik basqarıw sisteması.
Ierarxiyanıń usı basqıshında jaǵdayǵa qaray analiz etiw, kárxananı optimal basqarıw máseleleri júzege keledi. Bul máselelerdi tarqatıp alıwda sistema-texnikanıń matematikalıq usılları, sızıqlı programmalastırıw, oyınlar teoriyası, maǵlıwmatlar teoriyası hám basqa usıllar qollanıladı.