10-Mavzu. Boshqarishda axborot va kommunikatsiya reja

2. Boshqarishda foydalaniladigan axborotlarga qo‟yiladigan talablar. 
 
Boshqarishda foydalaniladigan va bajarilishi uchun uzatiladigan axborotlarga 
quyidagi talablar qo‘yiladi: 

Ishonchlilik; 

tushunarli, bir ma'nolilik; 

tezkorlik; 

to‘liqlik; 

tejamlilik. 
Hozirgi davrda rahbar boshqaruv ishlarida tashabbus va omilkorlik 
ko‘rsatishi, tezkorlik bilan ish olib borishi, vaziyat o‘zgarishni o‘z vaqtida payqab 
olish, resurslar bilan manevr qila olishi, har bir konkret sharoitda maqbul qaror 
qabul qilishi zarur. Buning uchun rahbar ishonchli va mazmunli axborot olib turishi 
lozim. Ortiqcha, befoyda axborot rahbar ishini qiyinlashtiradi, ortiqcha mehnat va 
vaqt sarflashga olib keladi. 
Axborot tushunarli bo‘lishi kerak, chalkash, bir-biri bilan taqqoslab 
bo‘lmaydigan ko‘rsatkichlar to‘g‘ri rahbarlik qilishga va o‘z vaqtida qaror qabul 
qilishga putur etkazadi. 
Axborotning o‘z vaqtida kelishi va o‘z vaqtida bajaruvchilarga yuborilishi, 
ya'ni tezkorlik ham juda muhimdir. U boshqaruv jarayonining, ishlab chiqarishning 
uzluksiz borishiga yordam beradi. Shuningdek, dastlabki axborotni boshqarish turli 
maqsadlar uchun oson o‘zgarish, undan boshqaruvning barcha bo‘g‘inlarida 
foydalanish mumkinligi, axborotning uzil-kesil ishlanishi, undan qo‘shimcha ishlov 
bermasdan foydalanish ham katta ahamiyatga ega. 
Zarur paytda kerakli natija beradigan axborotlar qimmatli hisoblanadi. Kechi 
berilgan axborotlar o‘z qimmatini yo‘qotadi. 
Ishlab chiqarish vaziyatiga to‘g‘ri baho berish va aniq qaror qabul qilish 
uchun boshqaruv organi axborot bilan to‘liq ta'min etilishi, axborot hajmi 

---

maqsadga muvofiq bo‘lishi kerak. Axborot etishmasligi yoki haddan tashqari 
ko‘payib ketishi tezkor va to‘g‘ri boshqarishga halal beradi. Boshqarish apparati 
xodimlar qanchalik yuqori malakali bo‘lsalar, axboro qimmati ham shunchalik 
yuqori va tartibga solingan bo‘ladi. Boshqarish organlari ma'lumotlar qabul 
qiluvchi texnika vositalari bilan qanchalik mukammal ta'minlangan bo‘lsa, 
rahbarlarga ortiqcha, befoyda ma'lumotlar shunchalik kam kelib tushadi. Bu esa o‘z 
navbatida axborot oqimidagi tejamkorlikni ta'minlaydi. 
Boshqarish tizimining muvaffaqiyatli ishlashining zarur sharti faqat to‘g‘ri 
aloqagagina emas, balki teskari aloqaning ham mavjud bo‘lishidir. Teskari aloqa 
har qanday darajadagi tizimlar harakatini rostlab turish uchun universal mexanizm 
hisoblanadi. 
Boshqariluvchi tizimdan boshqaruvchi tizimga (bo‘ysinuvchidan boshliqqa) 
kelib tushadigan axborotni, ya'ni berilgan farmoyish va buyruqning natijalari 
to‘g‘risidagi axborotni teskari aloqa deb tushunish qabul qilingan. 
Boshqaruv tizimi unsurlari ichida murakkab, ko‘p tomonlama va xilma-xil 
aloqalar mavjudligi sharoitida teskari aloqaning ahamiyati ayniqsa ortadi. 
Boshqaruvchi tizim farmoyish yoki buyruq (topshiriq) bergandan keyin shu 
farmoyish yoki buyruq qanday bajarilayotganligi to‘g‘risida teskari aloqa yo‘li 
bo‘yicha o‘z vaqtida axborot bilan ta'minlanib turilmasa, boshqarish jarayoni 
buziladi va boshqaruv tizimi butunlay izdan chiqadi. 
Ishlab chiqarishni va davlat boshqaruvining barcha darajalarida mustahkam 
teskari aloqa mavjudligi harakterlidir. Odatiy bir misol. Mamlakatimizning 
iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishi bo‘yicha ishlab chiqiladigan barcha qonunlar, 
albatta umumxalq muhokamasiga qo‘yiladi, ularga mehnatkashlarning mulohaza va 
istaklari hisobga olinib, qo‘shimchalar va o‘zgarishlar kiritiladi. 
Teskari aloqa yordamida axborotni jo‘natuvchi bilan uni qabul qiluvchi 
o‘rtasida aloqa o‘rnatiladi. Bu jarayonda axborotni qabul qiluvchi axborot bilan 
o‘zaro almashuv jarayonining barcha bosqichlarini takrorlaydi, natijada axborotni 
yuboruvchi endi uni qabul qiluvchiga aylanadi, ya'ni har ikki tomon o‘z vazifalarini 
o‘zaro almaggandek bo‘ladi.