10-Mavzu: To’g’ri burchakli impulslar generatorlari haqida umumiy ma’lumot. Reja: Impuls generatorlari

10-Mavzu: To’g’ri burchakli impulslar generatorlari haqida umumiy ma’lumot.
Reja:

1. 
   Impuls generatorlari.
   
2. 
   Impuls kengligi boshqariladigan o‘zgarmas tok o‘zgartkichining funksional sxemasi.
   
3. 
   Impuls kengligi boshqariladigan o‘zgarmas tok o‘zgartkichining noreversiv va reversiv kuch sxemalari.
   

Tayanch so’zlar: Impuls, generator, chastota, quvvat, klapin.
Impulslar generatori - kuchlanish yoki tok impulslari hosil qiladigan qurilma. Hosil boʻladigan impulslar muddati (1 s dan 10 ne gacha), takrorlanish chastotasi (0,1 Gs dan 100 MGs gacha), generatsiyalanadigan tebranishlar shakli (toʻgʻri toʻrtburchak, oʻtkir uchli, arrasimon va b.) boʻyicha farqlanadigan bir necha turi bor. I. g . bir kanalli (bir chiqishli) va kup kanalli (ikki va undan ortik, chiqishli) qilib ishlab chiqariladi. Bunda chiqish signallari turli qutbli va darajali boʻladi. I. g .da tebranish konturi boʻlmaydi, impulslar elektron klapanlarning ochilib-yopilib turishidan hosil boʻladi. Klapanlar sifatida transformator, elektr lampa yoki diodlar ishlatiladi. Elektron klapan berk vaktida energiya yigʻiladi, ochilishi bilan tashqi zanjirga impuls shaklida uzatiladi. I. g . radiotexnika va radioelektron apparatlarda, radiolokatsiya va hisoblash texnikasida qoʻllaniladi.

Kichik quvvatli (bir necha kilovatgacha bo‘lgan) o‘zgarmas tok elektr yuritmalarda uzluksiz xarakterdagi o‘zgarmas tok kuchlanishi kengligi boshqariladigan impulslarga o‘zgartirilib elektr motorlarni boshqarish keng qo‘llash taraqqiy etmoqda. Bunday turdagi o‘zgartkichlarning asosini impulsning amplituda va chastota qiymatlari o‘zgarmas qoldirilib, faqat kengligini o‘zgartiradigan modulyator (IKM) tashkil etadi. Impuls kengligi boshqariladigan o‘zgartgichlar (IKBO‘) TO‘larga qaraganda tezlikni rostlash oralig‘i katta, ya’ni yuqori darajada bo‘lishi bilan, motorning tok bo‘yicha yuklanishi katta bo‘lishi va tarmoq kuchla-nishining formasiga ta’siri kam bo‘lishi bilan ijobiy farqlanadi.
IKBO‘ning funksional sxemasi 2a – rasmda tasvirlangan bo‘lib, yuklanishdagi kuchlanishning o‘rtacha qiymati quyidagi ifoda bilan aniqlanadi
, (1)
bu yerda U_T – manba kuchlanishi; impuls chuqurligi; T_k – kommutatsiya davri; kommutatsiya davrining ishchi qismi.
(1) – tenglamadan ko‘rinib turibdiki, yuklanishdagi kuchlanishning qiymati U_T = sonst bo‘lganidagina impuls chuqurligiga bog‘liq bo‘ladi (2v – rasm).

2 – rasm. Impuls kengligi boshqariladigan o‘zgarmas tok o‘zgartkichining funksional sxemasi (a), blok – tizim modeli (b) va kuchlanishlar diagrammasi (v)

IKBO‘ ning elektrormexanik tizim elementi sifatidagi blok – tizim ko‘rinishidagi modeli ikki blokdan, ya’ni B1 bloki – impuls kengligi modulyatori (IKM) dan va B2 bloki – kommutator (K) dan iborat bo‘ladi (2b – rasm).

IKMning vazifasi U_b boshqaruv kuchlanishining qiymatiga mos keluvchi kenglikdagi impulslarni hosil qilishdir. Boshqariladigan kenglikdagi impulslarni hosil qilishning ikki xil usuli mavjud bo‘lib, ulardan biri faza oralig‘i boshqariladigan ikki to‘g‘ri burchakli impulslarni qo‘shish asosida (3a – rasm); bunday qurilma to‘g‘ri burchakli kuchlanishlarni hosil qiluvchi MV1 va MV2 multvibratorlardan, faza siljitish qurilmasi FSQ dan hamda chiqish kuchlanishlarini qo‘shuvchi va to‘g‘rilovchi qurilma TQQ dan iborat bo‘ladi.
3b – rasmda kerakli impuls chuqurligiga ega bo‘lgan natijaviy impulslarni hosil qilinishi kuchlanishlar diagrammasi orqali tasvirlangan.

3 – rasm. Multvibratorli IKMning funksional sxemasi (a) va kuchlanishlar diagrammasi (b)

Ikkinchi usul ma’lum chastota va formaga ega bo‘lgan tayanch kuchlanishi U_TK bilan boshqaruv kuchlanishi U_b ni qo‘shish natijasida impuls kengligi boshqariladigan signal hosil qilinadi. 4 – rasmda shunday impuls kengligi modulyatori IKM ning funksional sxemasi tasvirlangan bo‘lib, bu yerda TKG – tayanch kuchlanish generatori, SQ – solishtirish qurilmasi, BQ – bo‘sag‘a qurilmasi, BITQ – boshqariluvchan impulslarni tashkil qiluvchi qurilma. Tayanch kuchlanishi generatori TKG dan chiqqan U_TK SQ da boshqaruv kuchlanishi U_b bilan solishtirilib, ularning ayirmasi BQ ga uzatiladi. U_TK ning formasi arrasimon bo‘lib, chastotasi f_TK = 1/T_K ga teng bo‘ladi. Agar BQ dagi signal U_TK – U_b > 0 bo‘lsa, BQ dan chiqayotgan signal maksimal darajada («bir» signal) bo‘ladi va bu signallar BITQ ga yuboriladi, hamda TKGning signali bilan solishtirilib, kommutatorni boshqarish uchun impulslar U_IKM ishlab chiqaradi.