10. Nuqtaviy zaryad maydoni kuchlanganligini hisoblash

25. Metallar elektr qarshiligining fizik ma’nosi.
Metallarda harakatchan zaryad tashuvchi zarralar vazifasini elektronlar o’taydi. Elektronlar tartibsiz harakatlanganda o’zlarini gaz molekulalari kabi tutadi deb hisoblash mumkin. Shuning uchun klassik fizikada metaldagi erkin elektronlar elektrongaz deb ataladi va birinchi yaqinlashishda unga ideal gaz qonunlarini qo’llash mumkin deb hisoblanadi.
Elektron gaz zichligi va kristall panjaraning tuzilishi metallning turiga bog’liq. Shuning uchun o’tkazgich qarshiligi uning qanday moddadan tuzilganligiga bog’liq bo’lishi kerak. Bunan tashqari, qarshilik yana o’tkazgichning uzunligiga, ko’ndalang kesimining yuziga va haroratiga ham bog’liq bo’lishi kerak.Qarshilikka o’tkazgich kesimining ta'siri shu bilan tushuntiriladiki, kesim kichrayganda tok kuchining ayni bir qiymatida o’tkazgichdagi elektronlar oqimi zichlashadi va shuning uchun elektronlar o’tkazgich moddasining zarralari bilan kuchliroq ta'sirlashadi. Buni batafsilroq ko’rsatamiz.
R=l/k, k=vn₀eS/l
Bo’lgani uchun R=l/vn₀eS yoki R=1/vn₀e*l/S
quyidagi belgilashni kiritamiz;
u holda
Bu formuladan ko’rinadiki, o’tkazgichning qarshiligi uzunligiga to’g’ri proporsional va kondalang kesimining yuziga teskari proporsionaldir. O’tkazgich qarshiligini materialiga va tashqi sharoitlarga bog’liqligini xarakterlovchi kattalik moddaning solishtirma qarshiligi deb ataladi (HB sistemsiada ning o’lchov birligi 1 Om ekanligini ko’rsating.) Hisoblashlarda turli moddalarning solishtirma qarshiligi jadvallardan olinadi.Solishtirma qarshilikga teskari bo’lgan kattalik moddaning solishtirma o’tkazuvchanligi deb ataladi va bilan belgilanadi: (7)
XBS sistemasida ning o’lchov birligi 1 Om^-1 m^-1 = 1 Sm/m (Symens)ga teng.

5.Bio-Savar-Laplas qonuni va undan foydalanib aylanma tok markazidagi magnit maydoni induksiyasini hisoblash ifodasini keltirib chiqaring.
Bio-Saavar-Laplas qonuni ham deb ataladi va XB sistemasida quyidagicha ko‘rinishga ega bo‘ladi:
(47.1)
Bu formulada r -radius-vektor bo‘lib, tok elementi I dl dan vektor aniqlanayotgan maydon nuqtasiga o‘tkazilgan yo‘nalishdagi masofani bildiradi (72-rasm). ₀=4*10^-7 Gn/m -magnit doimiylik, -nisbiy magnit singdirvchanlik. vektorining moduli uchun, (47.1) ga asosan quyidagiga ega bo‘lamiz:
(47.2)
72-rasm.
. Aylanma tokning magnit maydoni
Yopiq tokli o‘tkazgichning magnit moment vektorini orqali ifodalash qulaydir, uning kattaligi yassi kontur bo‘lgan holda tok kuchi I ning kontur yuzasi S ga ko‘paytmasiga teng bo‘ladi:

, bundan . Bu ifodani o‘ramning barcha elementlari orqali integrallasak, quyidagiga ega bo‘lamiz:
(49.2)


- o‘ramning magnit momentini hisobga olib, oxirida qo‘yidagiga ega bo‘lamiz: