11 ma’ruza. Bug’ hosil bo’lish protsessi

to’yingan nam bug’
deyiladi. 
Nuqta S da suyuqlikning oxirgi zarrasi ham bug’ga aylanib 

hajmni 
egallaydi va to’yingan quruq bug’ hosil bo’ladi. Agar to’yingan quruq bug’ga 
o’zgarmas bosimda issiqlik keltirilishi davom ettirilsa, o’ta qizigan bug’ hosil 
bo’ladi. O’ta qizigan bug’ning holatini belgilovchi d nuqta qanchalik ko’p issiqlik 
miqdori keltirilsa shunchalik o’ngrok tomonga siljiydi. Bu paytda uning tem-
peratura va solishtirma hajmi 

ortib boradi. 
Endi suvning yuqoriroq R
2
bosimda (P
2
> P
1
) bug’ga aylanish protsessini 
ko’rib chiqamiz. Ma’lumki, bosim ortishi bilan qaynash temperaturasi ham 

---

ko’tariladi. Suv siqilmaydigan modda bo’lganligi sababli, uning dastlabki hajmi 
o’zgarmasdan 

0
ga teng bo’lib qoladi (nuqta d
2
). 
Suvning qaynash boshlanishini ko’rsatuvchi b
2
nuqta (qizdirilganda 
kengayish hisobiga) b
1
nuqtadan o’ng tomonda joylashadi, ya’ni hajmi 
)
(
1
2
b
b




ko’payadi. To’yingan quruq bug’ning holatini belgilovchi S nuqta 
esa S nuqtadan chaprokda joylashadi. Demak, bosim va temperatura ortishi bilan 
to’yingan quruq bug’ning solishtirma hajmi 
)
(
1
2
с
с




kamayadi. 
Yuqorida ko’rib chiqqanimizdek P
3
> P
2
bosimda a
3
, b
3
, c
3
va d
3
nuqtalar 
hosil bo’ladi. 
Agar suvning qaynash nuqtalari b
1
,b
2
va b
3 
ni o’zaro birlashtirsak, 
suyuqlikning chegara egri chizig’i AK hosil bo’ladi. AK chiziqning istalgan 
nuqtasida bug’ saqlami x=0 bo’ladi. 
Agar S
1
, S
2
va S
3
nuqtalarini o’zaro tutashtirsak, bug’ning chegara egri 
chizig’i VK hosil bo’ladi. Bu R va 

ning istalgan qiymatlarida bug’ saqlami 
x=1 bo’ladigan chiziqdir. 
AK va VK egri chiziqlar diagrammani quyidagi uch sohaga bo’ladi: AK va 
VK chegara egri chiziqlar orasidagi to’yingan bug’ sohasi; VK egri chiziqdan 
o’ngrokda va K nuqtadan yuqorida joylashgan, o’ta qizigan bug’ sohasi; 
AK egri chiziqdan chapda joylashgan suyuqlik sohasi. 
AK va VK chegara egri chiziqlar tutashadigan K nuqta 
kritik nuqta 
deyiladi. Bu nuqtada suyuqlik bilan uning to’yingan bug’i orasidagi farq yo’qoladi, 
ya’ni modda gaz va suyuq jismlarning xossalariga ega bo’ladi. 
Suv bug’i uchun kritik parametrlar quyidagicha: t = 374,12 
0
C
к

=0,003147 m
3
/ kg ; P
k
=22,1145 MPa; i
k
=2095,2 kDj/kg; S
k
=4,424 kDj/
к
кг
