13-ma'ruza Mavzu : Karxonolar o’z-ora qarzlarini bartaraf etishning matematik modeli. Reja: Korxonalarning qarzlarini o'zaro hisoblash masalasining qo'yilishi



Yüklə 51,04 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/3
tarix25.12.2023
ölçüsü51,04 Kb.
#193751
  1   2   3
13 maruza Karxonolar o’z ora qarzlarini bartaraf etish 4 г



13-ma'ruza 
Mavzu : Karxonolar o’z-ora qarzlarini bartaraf etishning matematik modeli. 
Reja: 
1. Korxonalarning qarzlarini o'zaro hisoblash masalasining qo'yilishi
2. Uch korxonadan iborat bo'lgan tizim uchun to’lamaslik 
krizisi
3. Korxanalarnıng o'zaro qarzlarini o'zaro hisoblashnıng matematik modeli 
1.
Korxonalarning qarzlarini o'zaro hisoblash masalasining qo'yilishi 
O’z masshtablari bo’yicha aytarli darajada katta bo’lgan har qanday iqtisodiy 
tizimi, o'zaro unum va xizmat turlari bilan almashuvchi bir nechta ming
korxonalarni (firma, korporatsiyalar va h.) o’z ichiga oladi. Hattoki to’g’ridan-
to’g’ri birnecha biznes sheriklarga ega kichik korxonasi ham ushbu tizimga tegishli 
korxonalarnıng ko'plagan soni bilan bilvosita(to'g'ridan-to'g'ri aloqa va ikkinchi bir 
sheriklar orqali) aloqada bo'ladi va kichik korxonalarning faoliyati(holati) to'g'ridan 
to'g'ri ushbu tizimning iqtisodiy holatiga bog’lik bo'ladi. Bu tasdiqlash yuzlagan va 
minglagan iqtisodiy agentlar bilan hamkorlikni qo'llab-quvvatlovchi yirik 
korporatsiyalar uchun xususan to'g'ri keladi.
Iqtisodiy tizimning barcha bo'limlariniing o'zaro aloqalarini, yetkazib 
beriladigan tayyor mahsulot bo'yicha korxanalar orasida bir biriga to‘lovlarni 
amalga oshirishda aniq ko'rishga bo'ladi. Haqiqatdan ham, mijozlarga yetkazib
berilgan tovar uchun korxona to'lovlarni qabullab olib va bu sarmoyalarni boshqa 
bir firmalardan sotib olingan xomashyo va uskunalarga sarf qiladi, ya’ni ishchi kuch 
sotip olish uchun, reklama berishga va sistemaning uzliksiz ishlash uchun zarur 
bo'lgan boshqa harakatlarga sarflaydi. Demak, bu korxonaning iqtisodiy aylanishiga 
yanada ko'p sonli biznes sheriklarii qo'shimcha jalb qililadi. O'z navbatida 
korxonadan tovar olgan mijozlar, bu tovarni olib, qaytadan sotishga jo'natadi yoki 
uni yakka tovar chiqarish uchun foydalanadi va h.k., shuning bilan ular iqtisodiy 
faoliyatiga ishtirok etadigani agentlar sonini yanada ko’paytiradi 
Agarda, unum bilan ta'minlash va ular uchun to'lovlari o'z vaqtida amalga 
oshirilsa, u holda iqtisodiy tizimning moliyaviy aylanishiga hech qanday xavfli 


holat paydo bo'lmaydi. Korxonalar o'z faoliyatini davom ettirish uchun, bank 
hisobida joylashgan o'zlarining moliyaviy resurslarining ancha qismini ishlatishlari 
shart emas, ayniqsa asosiy fondlarni ( yer, inshootlar, uskunalar, texnologiyalar ) 
sotish zarurligi yo'q bo’ladi. Haqiqatda, tovarni etkazib berish va uning to'lovlari 
orasida, yoki barcha tovarlarga to'liq yoki bir uning bir qismini oldindan to'lash va 
bunnan sung tovarni kelasi etkazib berish bo’yicha har doim vaqt bo’yicha 
kechikishlar bor bo'ladi. 
Lekin bu yerda mana bu hol paydo bo'lishi mumkin. Bazi-bir iqtisodiy, moliyaviy, 
ichki yoki sirtqi siyosat, ijtimoiylik, psixologik va boshqada sabablariga aloqador 
to'lovlarning ushlanishga tushish vaqti, korxonaning sarmoyasi aylanish vaqti bilan 
teng bo'lib,u o'rinlanmagan to'lovlarning yoki unum bilan ta'minlashning absolyut 
mohiyatlari, korxonaning bo’sh aylanishdagi mahsulot vositlarining miqdori bilan 
baravar bo'ladi. Bu holatda to'lovchilik krizisi paydo bo'ladi va u barcha iqtisodiy 
tizimini aytarlikday darajada krizisga olib kelishi mumkin bo'ladi. 
Darvoqe, tayyor mahsulot uchun korxona o'z vaqtida to'lovlarini (yoki pulini 
to’lab, mahsulotni olmasa ) olmasa, u yerda bu korxona o'z ta'minlashlari bilan 
hisoblasha olmaydi, o'z navbatida ta'minlovchilarda o'z mijozlari bilan hisoblasha 
olmaydi, u mijozlar bo'lsa o'z mijozlari bilan hisoblasha olmaydi va shu yo'sinda 
to'lash ketma ketligi davom etiladi. Shu tariqa barcha tizimni o'z ichiga qamraydigan 
to'lov yo’li paydo bo'ladi. Ular, shu turg’unligi ma'lumki, bu ularning umumiy soni 
-chamasi yetishi mumkin, bunda korxonalarning umumiy soni. Barcha yo’l bo'yicha 
qarzlarning absolyut taxminlarning yig’indisi, bu korxonalarning bo’sh aylanishdagi 
mahsulot vositalarıning miqdoriga oshib tark etishi mumkin emas, u bu korxonaning 
asosiy jamg'armasining bahosi bilan teng bo’lishi ham mumkin. Tizim past sharoitga 
tushadi - korxona mahsulot chiqarish ishlarini to'xtatadi, yoki takroriydan bir-biridan 
qarz oladi, shu tariqa o'zaro qarz miqdori yanada ko’payadi. 
Baholanki bu holatning yechimini topish uchun bu usuldan foydalanish mumkin: 
ba’zi bir vakillik idorasi (masalan, bosh milliy bank ) barcha korxonalariga bir 
vaqtda kredit beradi, bu kredit miqdori ularning barcha qarzlar yig’indisiga teng 
bo'ladi. U yerda ular o'zaro hisoblashadi va bundan so’ng kreditni qaytarib beradi. 


Lekin bunday kredit emissiyasi barcha noqulay natijalari bilan inflyatsiyaning 
kuchayishiga olib kelishi mumkin. 

Yüklə 51,04 Kb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin