13-mavzu. Blokcheyn texnologiyasi va undan foydalanish yo‘llari reja

13.2.Soliq, bank, buxgalteriya sohasida blokcheyn texnologiyalarini qo‘llanilishi xususiyalari

Blokcheyndan foydalanadigan eng birinchi iqtisodiyot tarmog’i sifatida bank faoliyatini keltirishimiz mumkin. Shuni yana bir marta ta’kidlashimiz kerakki, blokcheyn yangi, markazlashmagan, xavfsiz va shaffof yechim bo‘lib, uning yordamida ma’lumotlarni saqlash va ularni o‘zaro almashinish, ularning haqiqiyligini tekshirish mumkin hamda bu ishlar osongina amalga oshadi. Barcha ishlar foydalanuvchi tomonidan bajariladi, jarayonda uchinchi ishonchli tomonning ishtiroki talab qilinmaydi. Blokcheynning innovativligi va originalligi operatsiyalarni amalga oshirish jarayonida xuddi shu uchinchi tomon ishtirokining zarur emasligi ekanligidadir. Hozirgi paytda blokcheyn texnologiyasining eng ma’lum va mashhur bo‘lgan ishlatilish sohasi kriptovalyutalar, kriptodevizlar va bitkoinga o‘xshash raqamli pullardir. Ammo ushbu texnologiya boshqa yo‘nalishlarda ham muvaffaqiyatli ravishda ishlatilishi mumkin. Hozirgi davrda biz blokcheyndan foydalanishning bir qancha yo‘nalishlarinigina bilamiz, xolos. Lekin uning imkoniyatlari biz tasavvur qilgandan ko‘ra ancha ko‘p va keng dir

(4.3-rasm) Blockchain Tadqiqot Instituti asoschisi M. Swan ushbu texnologiyani qo'llashning uchta yo'nalishini aniqlaydi: -
Blockchain 1.0 - bu valyuta (cryptocurrencies moliyaviy operatsiyalar bilan bog'liq turli xil dasturlarda, masalan, uzatish tizimlari va raqamli to'lovlarda qo'llaniladi);
-Blockchain 2.0 - bu shartnomalar (iqtisodiyot, bozor va moliya sohasidagi qo'llanmalar, turli xil vositalar - aktsiyalar, obligatsiyalar, fyucherslar, ipoteka kreditlari, aktivlar va shartnomalar);
-Blockchain 3.0 - sohasi moliyaviy operatsiyalar va bozorlardan tashqarida bo'lgan ilovalar (davlat, sog'liqni saqlash, fan, ta'lim va boshqalar).
Yaqin kelajakda blockchain texnologiyasi moliya sektori tamoyillarini sezilarli darajada o'zgartiradi. Ispaniyaning Santander banki tahlilchilarining fikriga ko'ra blokcheyndan foydalangan holda, 2022 yilda moliyaviy institutlarning xarajatlari, birinchi navbatda, transchegaraviy to'lovlar va qimmatli qog'ozlar savdosida tejash hisobiga, 15-20 milliard dollarga kamayadi va blokcheyn tomonidan ishlab chiqarilgan global yalpi ichki mahsulotning ulushi 2027yilda 10% ni tashkil qiladi. R3 Group, tarkibiga turli sohalardagi 160 dan ortiq xalqaro kompaniyalar kiradi, 2017 yil noyabr oyida Ethereum blokcheyniga asoslangan Corda platformasini ishlab chiqdi va ishga tushirdi, aqlli shartnomalardan foydalangan holda va faqat moliya institutlari tomonidan foydalanishga mo'ljallangan. Yaponiya birjalarini birlashtirgan NASDAQ birjasi, London fond birjasi LSE va JEG kompaniyasi blokcheyn bilan tajriba o'tkazmoqda. Goldman Sachs tahlilchilarining fikriga ko'ra, birja savdolarida blokcheyndan foydalanish sohaga har yili 6 milliard dollarni tejashga imkon beradi. Ko'pgina tadqiqotchilarning fikriga ko'ra, eng samarali dasturlar iste'molchilarni kreditlash, naqd pul bilan operatsiyalar, ma'lumotnomalar, korporativ kreditlash, savdoni moliyalashtirish, ipoteka kreditlari, depozitlar, chakana va xalqaro to'lovlar bo'ladi.Banklar blokirovkadan mavjud banklararo SWIFT tizimining o'rnini bosuvchi sifatida foydalanishi mumkin. Blockchain texnologiyasi nafaqat moliya institutlarini qiziqtiradi. Boshqa moliyaviy bo'lmagan bozorlarning ishtirokchilari ham e'tiborlarini texnologiyalarga qaratdilar va u taqdim etgan imkoniyatlardan foydalanish usullarini qidirmoqdalar.



Moliyaviy bo'lmagan sohada blockcheyndan foydalanish
Aqlli shartnomalar blokcheynga asoslanadi: to'lovlar, etkazib berishlar va shartnomada belgilangan boshqa harakatlar inson ishtirokidan qat'i nazar amalga oshirilishi mumkin. Aqlli shartnoma faqat barcha kelishilgan shartlar bajarilganda amalga oshiriladi. Masalan, reja bajarilganda xodimlarga bonuslar to'lashi yoki hisob raqamiga pul tushganda buyurtmalar yuborilishi mumkin. Taqdim etilgan ro'yxatga olish texnologiyalaridan foydalanish mumkin va bir qator mamlakatlarda allaqachon soliq yig'ish, pensiya to'lash, pasport berish, er ro'yxatga olish kitobiga yozuvlar kiritish, tovarlarni etkazib berish kanallari uchun kafolatlarni oshirish va boshqalar uchun davlat tuzilmalarida qo'llanilmoqda. Sog'liqni saqlash tizimida blokcheyn texnologiyasi joriy etilishi bilan tibbiy yozuvlarni saqlash mumkin bo'ladi. identifikatsiya qilish va autentifikatsiya qilishning yagona elektron tizimidagi bemor.Raqamli iqtisodiyotni amalga oshirish sohasida eng ilg'or mamlakatlar - AQSh, Xitoy, Digital5 guruhi (Buyuk Britaniya, Isroil, Yangi Zelandiya, Janubiy Koreya, Estoniya) blokcheyn texnologiyasini o'rganish va qo'llash bo'yicha davlat dasturlarini ishlab chiqadi va moliyalashtiradi. Fuqarolarga ularning ma'lumotlarining to'g'ri va xavfsiz joyda saqlanishiga kafolat berish qobiliyati Estoniyada elektron biznes registrlari, elektron soliqlar kabi elektron xizmatlarni ishga tushirishga imkon berdi.