14-ma'ruza. Ekspert tizimlar turlari, yaratish bosqichlari va sinflari

BBdan foydalanishga misol. Barcha yuqoridagi aytib o`tilganlar bilan birga xulosaga kelish uchun, biz ETlari foydalanuvchilari talabini ishlab chiqish siklini ko`rib chiqamiz. Ish foydalanuvchilarning mantiqiy xulosalarini savol shaklida kiritishi bilan boshlanadi [1-4]:
Ishtirokchi ishga qabul qilinadimi?
Tizim o`zgaruvchilar ro`yxatidan o`zgaruvchi POSITION mantiqiy xulosasini tanlaydi. Keyin stekda o`zgaruvchan mantiqiy xulosaga o`xshash qoida tartibi joylashadi. Mantiqiy xulosalar ro`yxati eng boshidan(10-qoidadan) ko`rib chiqiladi. Ro`yxat shu zahoti 10-qoidadagi POSITION o`zgaruvchisini topadi va stekga bir elementni joylashtiradi. 10-qoidada tizim DEGREE shartli o`zgaruvchini topadi va o`zgaruvchilar ro`yxatini ko`rib chiqib, u yana initsializatsiya qilinmaganini ko`rsatadi.
Tizim ma’lumot so`raydi: Ishtirokchi ilmiy unvonga egami?
Huddi qabul qilingan javobdek DEGREE o`zgaruvchisi tizimga jo`natiladi, lekin uning uchun o`zgaruvchilar ro`yxatida initsializatsiya belgisi kiritiladi.
Agar ishtirokchi Savolga ― «HA» deb javob bersa, u holda
10 IF DEGREE = YO`Q, THEN POSITION= YO`Q
qoidasi shartda norozilik tufayli inkor qilinadi, lekin unga mos mantiqiy xulosa stekdan o`chirib tashlanadi. POSITION mantiqiy xulosali o`zgaruvchi bilan yangi qoida qidirishda mantiqiy xulosalar ro`yxatini ko`rib chiqish davom ettiriladi. Keyin tizim 30- qoidani tanlaydi
30 IF DEGREE = HA VA DISCOVERY= HA, THEN POSITION =
ILMIY XODIM
va uni stekka joylashtiradi. Endi tizim 30-qoidaga joylashtirilgan barcha shartli o`zgaruvchilarni o`zlashtirishga harakat qiladi.
O`zgaruvchan shartlar ro`yxatida 30-qoida uchun DISCOVERY o`zgaruvchisi ikkinchi bo`lib turadi. O`zgaruvchilar ro`yxatida DISCOVERY o`zgaruvchisi yana o`zlashtirilmagani belgilangan. Shuning uchun DISCOVERY o`zgaruvchisi o`zgaruvchan mantiqiy xulosalar ro`yxatiga kirmaydi, tizim yana ma’lumot so`raydi:
Ishtirokchi muhim yangilik(ixtiro) qildimi?
Tizim - «YO`Q» javobini oldi degan taklif kiritamiz, unda o`zgaruvchilar ro`yxati to`g`rilangan bo`ladi. 30-qoidada uchinchi o`zgaruvchi shart yo`k, demak, uni tahlil qilish mumkin.

10-qoida ESLI DEGREE = YO`Q, 1 POSITION 1 INTEREST TO POSITION = YO`Q,
2 QUALIFE 2
20-qoida ESLI DEGREE = HA, 3 POSITION 3 TO QUALIFE = HA, 4 POSITION 4
30-qoida ESLI DEGREE = HA VA, DISCOVERY = HA 5 POSITION 5 DEGREE TO
POSITION = ILMIY 6 POSITION 6 XODIM ______________ POSITION 7
Mantiqiy xulosalar ro’yhati 8
40-qoida ESLI QUALIFE = HA VA, 9 DEGREE GRADE < 3.5 10 DISCOVERY I
EXSPERIENCE =2 11 TO POSITION = EKSPLUATATsIYa DEGREE 12
BO’YIChA MUHANDIS DISCOVERY 13 QUALIFE
50-qoida ESLI QUALIFE = HA VA 14 GRADE < 3.5 15 EXSPERIENCE I
EXSPERIENCE =2 16 TO POSITION = YO’Q ______________________
17 QUALIFE
O’zgaruvchilar ro’yhati 18 GRADE
60-qoida ESLI QUALIFE = HA VA 19 EXSPERIENCE GRADE >= 3.5 20 TO
POSITION =MUHANDIS 21 QUALIFE KONSTRUKTOR Kesishish tugunlari 22 GRADE ___________ ____________ ____________ ____________
Bilimlar bazasi Qoidalar nomeri Shartlar nomeri
O`zgaruvchili shartlar nomeri___________________________
Mantiqiy xulosalar birlashmasi

14.4-rasm. BB va ma’lumotlar tuzilmasi.
Lekin qoidaning ikkinchi sharti bajarilmaydi, natijada, mantiqiy xulosa yana stekdan o`chirib tashlanadi. POSITION o`zgaruvchili mantiqiy xulosa bilan qoidani qidirish davom ettiriladi. Keyin tizim 40-qoidani tanlaydi va uni stekka joylashtiradi. Qoida shartlari va o`zgaruvchilar ro`yxatini ko`rib chiqib, tizim QUALIFY o`zgaruvchisining qiymati yana berilmaganini ko`rsatadi, bundan tashqari, bu o`zgaruvchi mantiqiy xulosalar ro`yxatining 20-qoidasida bor.
Tizim stekka yangi elementni olib keladi. 20-qoidada faqat bitta o`zgaruvchi shart DEGREE bor va uni DEGREE o`zgaruvchisi oldindan initsializatsiya qilinganidek amalga oshirish mumkin (DEGREE=HA). 20-qoidaga muvofiq QUALIFY o`zgaruvchisi HA (QUALIFY ― «HA») qiymatini qabul qiladi va qayta ishlangan mantiqiy xulosa stekdan o`chiriladi. Tizim 40-qoidaga qaytadi, shart tartibining bir birligiga kattalashadi va GRADE o`zgaruvchisi bilan ishlashga kirishadi. GRADE o`zgaruvchisi xulosalar ro`yxatida yo`q va unga qiymat yana berilmaydi. Tizim yangi savol beradi: Bilim yurtida ishtirokchining o`rtacha bali qanday bo`lgan?
Ishtirokchining javobi, aytaylik 3.0, va tizim GRADE o`zgaruvchisiga qiymat beradi. EXPERIENCE o`zgaruvchisi mantiqiy xulosalar ro`yxatida yo`q, va u initsializatsiya qilinmaydi, shuning uchun tizim yana so`raydi:
Ishtirokchi mutaxassisligi bo`yicha qancha yil ishlagan?

14.5-rasm. O`zgaruvchilarning to`g`rilangan ro`yxati.
Tizim ishtirokchiga 4 javobini yuborgan bo`lsin. U holda EXPERIENCE o`zgaruvchisi 4 da o`zlashtiriladi, uning initsializatsiya belgisi 1 ga o`zgaradi, stekdagi tartib esa 4 gacha siljiydi. 40-qoidada o`zgaruvchi shart boshqa yo`q, demak, shartni tekshirish ishga tushadi.
40 IF QUALIFY = HA VA GRADE= 3.0 VA EXR = 2
qoidasining barcha shartlari haqiqiy, shunday ekan
QUALIFY=HA
GRADE=3.0
EXPERIENCE=2
va THEN qismi bilan mos keladi.
TO POSITION = EKSPLUATATsIYa BO`YIChA MUHANDIS
POSITION o`zgaruvchisi EKSPLUATATsIYa BO`YIChA MUHANDIS ni o`zlashtiradi. Maqsadga erishildi, ishtirokchiga jihozlar ekspluatatsiyasi bo`limida mansab taklif qilinadi.