so’zlarni dalil qilib keltirganlar. UI-1X asrlarda ming-minglab hadis to’plangan yoki
to’qilgan. hadisshunoslik savob ish hisoblangan, hadislarni to’plash mustaqil
bilimga aylangan, bu ishga ixtisoslashgan ilohiyot peshvolari esa muxaddislar, deb
atalganlar. hadislarning aksariyati huquqiy va ahloqiy normalarni, marosim va urf-
odatlar, oilaviy munosabatlar, kasb-kor, savdo-sotiq, ilm, ota-ona, farzand,
qarindosh-urug’, do’stlik, yaxshilik yoki yomonlikka oid bo’lgan. Ammo tarxiy
mazmunga ega bo’lgan.
Muhammad tarjimai-holini, xalifalar, saqobalar faoliyatini bayon etgan
qadislar qam bo’lgan. Islomda taniqli va nufuzli hisoblangan kishilar tomonidan
yetkazilgan hadislar (saqih) deb e’tirof qilingan.
Hadislarni yetkazgan kishilar ishonchli bo’lsa, bu hadis yaxshi (xasan)
deb atalgan. Ishonchli bo’lmagan shaxslar yetkazgan hadislar bo’sh (zaif) deb
atalgan. Haqiqiy rost, chin hadislarni sohta hadisdan ajratish eng muxim ish
hisoblangan. Bu ishda ham qiyoslash, taqqoslash usulidan foydalanilgan. Masalan,
biron hadis turli shaxslardan, turli, bir-biridan uzoq joylarda solishtirilgan ular aynan
tug’ri kelsa o’shanday hadis saxiq, ya’ni chin hadis hisoblangan, agar bir-biriga
bironta so’zda, ma’noda to’g’ri kelmasa unday hadis sohta yoki zaif hisoblangan va
tashlab yuborilgan.
Payg’ambarimiz alayhissalom hadislarining asliyatini ilmiy asosda
aniqlash va jamlash masalasida imom al-Buxoriyning xizmatlari beqiyosdir. Bu
yo’nalishda buyuk muhaddis birinchilardan bo’lib ishlab chiqqan talab va qonun-
qoidalar hadis ilmida «Imom al-Buxoriy shartlari» («SHurut al-imom al-Buxoriy»)
yoki «Sahih al-Buxoriy shartlari» («SHurut «Sahih al-Buxoriy»«) deb atalib, undan
keyingi barcha muhaddislar tayanib asarlar yaratadigan asosiy dasturulamal
vazifasini o’tagan.
Dostları ilə paylaş: