15- mavzu Xarakter aksentuatsiyasini o’rganish Reja


Kishilarning temperamenti tiplarini aniqlash va baholashda quyidagi xususiyatlar hisobga olinadi



Yüklə 35,67 Kb.
səhifə2/7
tarix20.12.2022
ölçüsü35,67 Kb.
#76516
1   2   3   4   5   6   7
15- mavzu Xarakter aksentuatsiyasini o’rganish Reja

Kishilarning temperamenti tiplarini aniqlash va baholashda quyidagi xususiyatlar hisobga olinadi:
1. Senzitivlik. Bu kishidagi tashqi qo`zg`atuvchining ta`siriga nisbatan sezgirligi. Senzitivlik kuchli bo`lsa kishiga ozgina kuchga ega bo`lgan qo`zg`atuvchi ham ta`sir qiladi, psixik reaktsiyani Yuzaga keltiradi.
2. Reaktivlik. Kishiga turli ichki va tashqi qo`zg`atuvchilar ta`sir qiladi. Aytaylik ichki va tashqi qo`zg`atuvchilar ta`sir kuchi bir xil bo`lganda qanday emosional reaktsiya nomoyon qilishi baholanadi. Reaktivlik - emosionallik va ta`sirlanuvchanlikdir.
3. Aktivlik. Turli faoliyatni bajarishda, to`siqlarni engib o`tishda qanday faollik ko`rsatishi baholanadi.
4. Reaktivlik va aktivlikning o`zaro munosabati. Bu ikkalaa xususiyatdan qaysi biri ustunligi.
5. Reaktsiya tempi. Turli psixik reaktsiyalar va jarayonlarning o`tish tezligi. (nutq tempi, fikr Yuritish tezligi, harakatlari tezligi va h.k.)
6. Xaraktlarning egiluvchanligi (moslashuvchanligi) VA unga qarama-qarshi xususiyat Rigidligi (qotib qolganligi).
7. Ekstrovertlik va introvertlik. ekstrovertlik kishinig psixikasining tashqariga yo`nalganligi, tashqi olam bilan faol munosabatda bo`lishi, faoliyatining ayni choqdagi taassurotlarga bog`liqligi. Introvertlik - faoliyatning ichki obrazlarga, o`tmish va kelajak bilan bog`liq fikrlarga bog`liqligi.
Kishining temperamenti qanaqaligi haqidagi tasavvur odatda shu shaxs uchun xarakterli bo`lgan ayrim psixologik xususiyatlar asosida vujudga keladi.
Sezilarli psixik aktivlikka ega bo`lgan, atrofda bo`layotgan voqealarga o`z munosabatini bildiruvchi, taassurotlarini hadeb o`zgartirishga intiluvchi, muvaffaqiyatsizliklar va ko`ngilsizliklarni nisbatan engil o`tkazib Yuboruvchi, jonli, harakatchan, ifodali mimikasi va harakatlari bo`lgan kishi SANGVINIK deb ataladi.
Yuragi keng, barqaror intilishlarga va kayfiyatlarga, doimiy va chuqur his-tuyg`ularga, harakatlari va nutqi bir xil maromda bo`lgan, ruhiy holati tashqi tomondan ifoda etilmaydigan kishi Flegmatik deb ataladi.
Juda g`ayratli, ishga juda ehtiros bilan berilish qobiliyatiga ega bo`lgan, tez va shiddatli, qizg`in emosional "portlash" va kayfiyatning keskin o`zgarishlariga moyil, ildam harakatlar qiladigan kishi Xolerik deb ataladi.
Ta`sirchan, chuqur kechinmali, gap ko`tara olmaydigan, ammo atrofdagi voqealarga unchalik e`tibor bermaydigan, o`zini to`xtata oladigan harakatlar qiladigan va sekin ovoz chiqaradigan kishilar Melanxoliklar deb ataladi.
Temperamentning har bir tipiga psixik xossalarning o`z nisbati, avvalo, har xil darajadagi faollik va emosionallik, shuningdek motorikaning u yoki bu xususiyatlari xosdir. Dinamik ko`rinishlarning muayyan strukturasi temperament tipini belgilaydi.
Barcha odamlarni to`rtta tip bo`yicha taqsimlash mumkin emasligi tushunarli. Temperamentlarning turli -tumanligi to`g`risidagi masala fanda hali batafsil hal qilingan emas, ammo aytilgan tiplarni asosiy deb hisoblash mumkin. Bu tiplar sof holda hayotda ancha kam uchraydi. Yana ko`pgina o`tkinchi, oraliq yoki aralash tiplar ham mavjud bo`ladi Temperament shaxsning psixik xususiyatlaridan biridir, lekin bir xil temperamentdagi kishilar ham juda xilma xil bo`ladilar. Ko`pgina kishilarning shaxsi faqat birgina tipga xos bo`lgan belgiga ega bo`lib qolmasdan, balki ikki va undan ham ko`proq tipning belgilariga ega bo`ladi. Kishida xolerik tipdagi xususiyatlar bilan bir qatorda , masalan, sangvinik tipdagi kishining belgilari ham bo`lishi mumkin; melanxolik tipidagi kishida esa flegmatik tip xususiyatlari uchraydi va hokozo.
Shaxs avvalo temperamentning turli tiplariga taalluqli bo`lgan psixik xususiyatlarning namoyandasidir. Shaxs temperamentning aralash tipiga egadir. Biroq shunday kishilar ham bo`ladiki, ularda u yoki bu temperament tipi ancha yorqin nomoyon bo`ladi. Masalan, rus sarkardalaridan A.V. Suvorov tipik xolerik edi: zamondoshlarining eslashlaricha uning qarashlari, so`zlari, harakatlari nihoyatda jonliligi bilan ajralib turar edi. U go`yo orom nimaligini bilmas va o`zini kuzatib turgan odamda Yuzlab ishlarni birdaniga qilishga intiladigan tinib -tinchimas kishi sifatida taassurot qoldirar edi. U bamisoli Yurmas, balki Yugurar, otga minib emas balki uchib borar, o`z yo`lida turgan stulni aylanib o`tmas, balki uning ustidan sakrab o`tar edi.
Ko`p kishilar nerv tizimining qanday tipi, binobarin, qanday temperament yaxshi deb qiziqadilar. Bunga bitta javob berish mumkin: har bir temperamentning o`ziga xos ijobiy va salbiy tomonlari bor. Garchi temperament shaxsning tug`ma sifati bo`lsa ham, bundan u hayotiy shart-sharoitlar, faoliyat, tarbiya va o`z-o`zini tarbiyalash ta`siri ostida mutlaqo o`zgarmaydi, degan ma`no kelib chiqmaydi. Atoqli kishilar orasida o`z temperamentining salbiy xususiyatlariga barham bera olganlar ko`p bo`lgan. Masalan, A.P. Chexov etuk yoshga borgan bir davrda o`zining kishilar bilan muomalasida hech mahal keskin bo`lishga yo`l qo`ymagan, muloyimligi, xushmuomalaligi, tashqi tomondan xotirjamligi bilan ajralib turgan. Biroq uning tabiiy tug`ma layoqat nishonalari boshqacha bo`lgan edi (u otasi va boshqa oila a`zolari singari keskinligi serjahlligi bilan ajralib turardi). I.P. Pavlov o`z temperamenti ustida ko`p ishladi. U yoshligida juda jahli tez har narsaga qiziqadigan, ayni vaqtda uni nima qiziqtirayotgan bo`lsa, shu narsadan boshqa hamma narsani unuta olish qobiliyatiga ega bo`lgan kishi edi. Keyinchalik u o`z ishtiyoqlarini to`xtata olishni o`rgandi, o`zini jushqin temperamentini boshqara olishga o`rgatdi.



Yüklə 35,67 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin