15- mavzu Xarakter aksentuatsiyasini o’rganish Reja

15- Mavzu Xarakter aksentuatsiyasini o’rganish
Reja:

1. 
   Asab tizimi xususiyatlarini o’rganishda kuzatish metodi (M.K.Akimova va T.V.Kozlovaning kuzatuv sxemasi).
   
2. 
   Temperamentning uch xususiyatini o’lchash uchun G.Ayzenkning shaxs So’rovnomasi: ekstraversiya, introversiya, neyrotizm.
   
3. 
   Temperamentning uchta asosiy xususiyatini baxolash uchun asab tizimi xususiyatlari So’rovnomasi (YA.StrelyaYu): kuzgalish kuchi, tormozlanish kuchi, asabiy jarayonlarning xarakatchanligi.
   
4. 
   Belovning "Temperament formulasi" So’rovnomasi
   
5. 
   Psixologiyada "xarakter aksentuatsiyasi" tushunchasi.
   
6. 
   Xarakter aksentuatsiyasi usmir deviant xulk-atvori omili sifatida. SHaxe xarakter aksentuatsiyasi diagnostikasi. G.SHmishek, K.Leongardning test-surovnomasi.
   

Tayanch tushunchalar: temperament, qo`zg`alish , tormozlanish, epchil tip, serharakat tip, sangvinik, inert (sustkash) tip, og`ir vazmin tip, flegmatik, muvozanatsiz, qo`zg`alish tormozlanishdan ustun, jushqin tip, xolerik,kuchsiz tip,melanxolik, xarakterning ma’naviy tarbiyalanganligi. xarakterning muvozanatlashganligi, xarakterning aniqligi, xarakterning ko’chi, xarakterning qa’tiyligi, xarakterning yaxlitligi


Temperament lotincha - temperamentum - qismlarning nisbati degan ma`noni anglatadi. Qadimda kishidagi tuyg`ular va harakatlarning xususiyatlari uning tanasidagi "sharbatlarning" (suyuqliklarning) miqdoriga, ularning nisbatiga bog`liq deb hisoblanar edi. Bularning aralashmasi temperamentdir.
Temperament xususiyatlarining ilmiy sabablarini I.P. Pavlov Yuksak nerv faoliyat tiplari haqidagi ta`limotida ochib berdi: I.P. Pavlov Yuksak nerv faoliyat tiplari deganda hayvonlarda va odamda nerv tizimining faoliyatidagi eng muhim xususiyatlarning chatishuvini tushunar edi. I.P.Pavlov itlarda tajriba o`tkazdi. U hayvonlarning nerv tizimini:
a) qo`zg`alish va tormozlanishning kuchiga ;
b) bu jarayonlarning muvozanatiga;
v) ularning ildamlik darajasiga qarab bir-biridan farq qilishini aniqladi.

A)Nerv tizimining kuchi hujayralardagi fiziologik moddalarning zahira miqdori bilan belgilanadi. Kuchli tipdagi nerv tizimida bunday zapas ko`p, kuchsizda kamdir. Nerv tizimining kuchi, avvalo kuchli qo`zg`ovchilarga bardosh bera olish qobiliyatida ko`rinadi.

B) Qo`zg`alish va tormozlanish baravar darajada kuchli yoki kuchsiz bo`lganda nerv tizimida muvozanat bo`ladi. Bulardan biri kuchliroq yoki kuchsizroq bo`lsa muvozanat bo`lmaydi.

V) Nerv tizimining ildamligi (labilligi) miya pustining biron qismidagi qo`zg`alishning tormozlanish bilan (yoki aksincha) naqadar engil almashinishidan iborat. Bu eng muhim narsa. Shu belgilarga qarab nerv tizimi 4 tipga ajratildi.

Bu ajratish Pavlov fikricha, Gippokratning 4 temperament tipiga to`g`ri keladi.

1. 
   Kuchli, muvozanatli, epchil tip. Serharakat tip. Sangvinik
   
2. 
   Kuchli, muvozanatli, inert (sustkash) tip. Og`ir, vazmin tip. Flegmatik.
   
3. 
   Kuchli lekin muvozanatsiz, ya`ni qo`zg`alish tormozlanishdan ustun chiqadigan qizg`in, jushqin tip. Xolerik.
   
4. 
   Kuchsiz tip. Melanxolik.
   

Pavlov ta`limotiga muvofiq, oliy nerv faoliyat tiplarining kishi xulqida nomoyon bo`lishi - temperamentdir.