15. Yorug‘likning ikkilanib sinish hodisasi t. s: Island shpati, oddiy va oddiy bo‘lmagan nurlar

15. Yorug‘likning ikkilanib sinish hodisasi. t.s: Island shpati, oddiy va oddiy bo‘lmagan nurlar.
Bu prizmma islan shpati kristalldan yasalgan bo’lib to’rt burchakli qiya ASVD prizma ko’rinishidadir va u ikki to’plamdan iboratdir. Bu bo’laklar bir-biriga kanada balzami deb ataluvchi maxsus smola bilan yopishtirilgan.

Oddiy nur uchun Islan shpati sindirish ko’rsatgichi . Oddiy bo’lmagan nur uchun . Kanada balzamini sindirish ko’rsatgichi . Ma’lum burchak ostida AS qirraga tushayotgan tabiiy yorug’lik ikki nurga va ga ajraladi. Oddiy bo’lmagan nur prizma orqali sezilarli darajada kuchsizlanmasdan o’tadi. Rasda Nikol prizmasining optikaviy o’qi OO chiziq bilan ko’rsatilgan. Demak Nikol prizmasidan o’tgan yorug’likning elektr tebranishlari OSO tekisligiga parallel bo’ladi.
Kristallarda yorug’lik tarqalishida bo’ladigan asosiy optikaviy hodisa bu nurning ikkilanib sinishi, ya’ni kristallga tushgan yorug’likning sinish natijasida ikkiga ajratilishidir.
Oddiy va oddiy bo’lmagan nurlarga bo’linadi bunday ikki nurga bo’linishning asosiy sababi muhitning anizatorligidir.


Kristallga kirib ajralgan har ikkala yorug’lik nur o’zaro  yo’nalishlarda chiziqli qutblangandir. Kristallarda shunday yo’nalish mavjudki agar anashu yo’nalishi bo’yicha yorug’lik nuri tashlansa yorug’likning ikkilanib sinish hodisasi ro’y bermaydi, manashu yo’nalishga kristallning optik o’qi deyiladi.

16.Yorug‘lik dispersiyasi. Normal va anomal dispersiya. t.s: sindirish ko‘rsatkichi, chastota, to‘lqin uzunlik.
Matematik til bilan aytganda sindirish ko’rsatkichi chastotaning yoki to’lqin uzunligining funksiyasidir . Shuning uchun ham oq yorug’likni uch qirrali prizmaga tashlasak u xolda prizmaning orqa tomonida joylashgan ekranda kamalak rangga ega bo’lgan yorug’ yo’llar hosil bo’ladi. Bunday hodisaga yorug’likning dispersiyasi deyiladi.

Bu yorug’ yo’llar 7 xil rangdan iborat bo’lib: 1) qizil 2) to’q sariq 3) sariq 4) yashil 5) havo rang 6) ko’k 7) binafsha.

Yuqorida aytilgan usul bilan dispersiya hodisasini 1872 yilda birinchi bo’lib Isak Nyuton kuzatdi. Agar chastotaning oshishi bilan moddaning sindirish ko’rsatkichi ham oshsa, bunday dispersiyaga normal dispersiya deyiladi. Bu paytda to’lqin uzunligining o’zgarishi bilan moddaning sindirish ko’rsatkichi quyidagicha o’zgaradi.

normal dispersiya uchun kuyidagi tenglik o’rinli bo’lar ekan.
(2)
Agar chastotaning oshishi bilan moddaning sindirish ko’rsatkichi kamaysa bunday dispersiyaga anomal dispersiya deyiladi.