17.Dispersiyaning elektron nazariyasi. Zelmeyr formulasi. t.s: majburlovchi kuch, tormozlovchi kuch, tutub turuvchi kuch, elektron, chastota. Yorug’lik dispersiyasining elektron nazariyasini qarashdan oldin bu dispersiya hodisasini taxminan tushuntirish mumkin bo’lgan ba’zi bir qarashlarni ko’rib chiqaylik. Modda – sindirish ko’rsatkichi bilan to’lqin uzunligi orasidagi bog’lanishni Koshi quyidagicha ifodalaydi.
(1)
(2)
Ko’p hollarda (2) tenglikni dastlabki ikki hadi ko’rinishda olinadi, ya’ni
(3)
Tekshirishlar shuni ko’rsatadiki, Koshi formulasi dispersiyaning normal o’zgarib borishini tasdiqlaydi. Koshi nazariyasi anomal dispersiya ochilishidan ancha oldin yaratilgan bo’lib, uning ahamiyati juda katta edi, chunki bu to’lqin nazariya asosida dispersiyani tushuntirib bergan birinchi nazariya edi.
Anomal dispersiya hodisasini Koshi nazariyasi bilan tushuntirib bo’lmas edi, bizgi ma’lumki anomal dispersiya bu to’lqin uzunligining oshishi bilan yoki chastotaning kamayishi bilan sindirish ko’rsatkichi oshadigan dispersiyaga aytilar edi, bu esa (2) formulaga qarshidir. Zelmeyr nazariyasining asosi dispersiya haqidagi keyingi nazariyalarda ham xususan zamonaviy elektron nazariyasida ham saqlanib qolgan.
Tashqi maydon ta’siri ostida bu zaryadlar muvozanat vaziyatidan (r) masofaga siljiydi va natijada atomda elektr momenti hosil bo’ladi, ya’ni dipolga aylanadi.
r = yer (4)
Agar hajm birligida (N) ta atom bo’lsa , u holda hajm birligidagi elektr momenti quyidagiga teng bo’ladi.
P = Np = Ner (5)
P – moddaning qutblanishidir.
Yorug’lik ta’siri ostida bir necha elektron siljisa, u holda (5) ni quyidagicha yozamiz.
(6)
Muhitning qutblanishini bilgan holda uning elektr induksiyasini topish mumkin.
D = ε E = E+4πP = E + 4πNer (7)
D – muhitning elektr induksiyasi.
18.Yorug‘likning yutilishi. Buger-Lambert-Ber qonuni. t.s: yutish koeffisienti, anomal dispersiya, intensivlik. Moddalardan yorug’lik nuri o’tganda yorug’lik to’lqinining elektromagnit maydoni ta’sirida modda elektronlari tebranadi, ya’ni bu to’lqin energiyasining bir qismi elektronlarning tebranishiga sarf bo’ladi.
Faraz qilaylik yorug’lik qalinligi (d) ga teng bo’lgan suyuqlik qatlamidan o’tsin.
Bu qatlamni xayolan bir-biriga teng bo’lgan (dx) elementar qatlamlarga bo’lib chiqamiz. Har bir elementar qatlamda yorug’likning yutilishi tufayli intensivlikning kamayishi quyidagicha bo’ladi.
(1)
(2)
(3)
(4)
(4) formulaga Buger formulasi deyiladi.
Tekshirishlar shuni ko’rsatadiki yutilish koeffisenti (k) to’lqin uzunligiga bog’liq bo’lar ekan. Quyidagi rasmda (k) ni (λ) bog’liqlik grafigi keltirilgan.
k
λ1 = 4000 A0 λ2 = 6000 A0 λ3 = 6400 A0 λ λ4 = 8000 A0
Agar yorug’likning eritma tarkibidagi eruvchi modda yutsa va erituvchi modda yutmasa, u holda
k = Ac (5)
(5) ni hisobga olgan holda Buger qonunini yozsak
I = I0e-Acd (6)
(6) formulaga Buger – Ber formulasi deyiladi.
