16-ma’ruza ichki va tashqi elektr taьminoti tizimi uchun elektr apparatlarni tanlash

---

1 
16-MA’RUZA 
 
Ichki va tashqi elektr taьminoti tizimi uchun elektr apparatlarni tanlash 
 
I. M a ‘ r u z a r ye j a s i: 
 
1. Paket uzgichlar va qayta ulagichlar. 
2.Boshqarish apparatlarining tuzilishi va ishlash printsipi. 
Tayanch soʻzlar va iboralar 
Paket uzgichlar va qayta ulagichlar; boshqarish 
apparatlari; kontrollerlar; komandoapparat; boshqarish 
knopkasi (tugmasi); komandokontrollerlar; rezistorlar; 
reostatlar; sovutish vositalari (xavo yordamida; yog’ bilan 
sovutish, suv bilan sovutish). 
Paket ulagichlar va qayta ulagichlar (PU) koʻp bosqichli apparat 
boʻlib, ular tok kuchi 400A gacha, oʻzgarmas kuchlanishi 220V va 
oʻzgaruvchan kuchlanishi 380V boʻlgan kichik quvvatdagi elektr 
zanjirlarini ulab-uzish uchun (tez-tez boʻlmagan kommutatsiyasini amalga 
oshirish uchun) belgilangan. SHuningdek, ulardan dvigatellarni yurgizish, 
revers qilish va dvigatel choʻlg’amlarining ulanish sxemasini yulduz 
sxemasidan uchburchak sxemasiga oʻtkazishda ‘am foydalaniladi. 
16-3-rasmda PVM markali PU ning tuzilishi koʻrsatilgan boʻlib, u 
aloʻida va oʻzaro bog’langan paketlar 5 ‘amda yuritish mexanizmi 4 
lardan tuzilgan. Paket uzgichning bir qutbini ‘osil qiladi ‘ar bir qutbda ikkitadan uzib-ulash 
uchun belgilangan qismi mavjud. Qoʻzg’almas kontaktlar 1 kattagina massaga ega boʻlgan 
plastina shaklida latundan yasaladi. ‘arakatlanadigan kontakt 2 esa PU ning kvadrat shaklidagi, 
izolyatsiyalangan oʻqiga oʻrnatilgan boʻlib, aylanma xarakatga ega. Kontaktga bosim kuchi, 
uning xarakatlanuvchi qismi 2 dagi ulanadigan uchining elastiklik (qayishqoqlik) ‘ususiyati 
xisobiga ‘osil qilinadi. 
Xarakatlanuvchi kontakt – detal 2 ga fibrali plastinalardan ikkita yuza 3 qatiriladi. Ushbu 
yuzalar oʻrtasidagi masofa ‘arakatlanuvchi kontakt qalinligidan bir oz katta boʻlib, uning paket 
ichida bemalol ‘arakatlanishiga imkon beradi. Xarakatlanuvchan kontakt-detal yuritish 
mexanizmi yordamida xarakatga keltiriladi. Yuritish mexanizmining ushlagichi aylantirilganda, 
avval, prujinaga ta’sir etiladi va u yuritish xolatiga kelgandan soʻng, prujina ‘arakatlanuvchi 
kontakt-detalni zarur tezlik bilan ta’minlaydi. 
Elektr zanjirini uzish jarayonida elektr yoyi kontaktlarning ikkala uzish joyida ‘osil 
boʻlishi munosabati bilan oʻzgaruvchan tok elektr yoyining ishonchli oʻchirilishi ta’minlanadi. 
Yoy, elektr toki oʻzining nolp qiymatidan birinchi bor oʻtishidayoq, oʻchiriladi. 
Yuritish mexanizmining yetarli darajada ishonchli emasligi, yemirilishga qarshiligi uncha 
katta emasligi (20
.
10
3
martagacha ulab-uzishni amalga oshirishi) PVM uzgichlarining kamchiligi 
deb e’tirof etiladi. 
Kulachokli PKV markali PU lar nisbatan takomillashgan PU lar deb xisoblanadi. 
Rubilpniklar (uzgichlar) ga nisbatan paket uzgichlar va qayta ulagichlar quyidagi 
afzalliklarga ega: 
- kichik oʻlchamlarga egaligi va montaj qilish osonligi; 
- elektr yoyining yopiq ‘ajmda oʻchirilishi; 
- bir vaqtning oʻzida bir necha zanjirni boshqarish imkoniyati; 
- nominal toklarni kommutatsiya qilish imkoniyati; 
- turtinish va tebranishga yuqori darajada bardosh berish qobiliyati.