16 ma’ruza. Vakuumda magnit maydoni reja: Vakuumda magnit maydoni

Tayanch iboralar: atom, yadro, kuch, deffekt, energiya, qobiq model, radioaktiv emirilish, reaksiya, zanjir, termoyadroviy.
Atom yadrosining kashf etilish va o'rganilish tarixi nihoyatda ibratli va qiziqarlidir. Yadro haqidagi zamonaviy tasavvurlar sekin-asta, eksperimental dalillar to’planishiga qarab shakllangan. Bu shakllanishning muhim bosqichlariga to'xtalib o'tamiz

Atom yadrosining kashf etilishi.

Rezerford tajribalari (1911 y.) atom ichida musbat yadro borligiga shubha qoldirmaydi. Bu tajribalarning natijalari -zarralar yadroga yaqinlashgan eng qisqa x masofani baholash imkonini berdi

Bu masofada -zarraning kinetik energiyasi

(1)

formula bilan hisoblash mumkin bo'lgan elektrostatik itarishish potensial energiyasiga to'liq aylanadi.
Ravshanki, q_Ya=Ze. q_=2e, W_P=W_K. U holda

(2)

bo'ladi, bundan (3)

topiladi. Agar -zarraning kinetik energiyasini W_K= 510⁶ eB deb qabul qilsak va oltin uchun Z=79 ekanini e'tiborga olsak, x=10^-14 m bo'ladi. Bundan,  - zarra va atom yadrosi radiuslarining yig'indisi 10^-14 m dan kichik ekani kelib chiqadi.

Demak, atom yadrosining diametri 10^-14 m dan bo'lishi kerak ekan. Zamonaviy dalillar buyicha yadrolarning o'lchamlari 10^-14 yo 1O^-15 tartibida.
Rezerford tajribasida - zarralar atom yadrolari bilan to'qnashganda ularning parchalanib ketmaganligi atom yadrolarining mustahkamligini ko'rsatadi.


Atom yadrosining tarkibi.

1932 yil neytron kashf etilgandan biroz keyinroq (1932 y.) mashhur fizik D. D. Ivanenko, keyinroq nemis flzigi V. Geyzenberg atom yadrosi proton va neytronlardan tuzilgan, degan fikrni aytishdi. Bu zarralar nuklonlar deb nomlandi. Yadro tarkibiga kiruvchi protonlar soni Z uning zaryadini aniqtaydi, u Ze ga teng.

Z soni kimyoviy elementning Mendeleev davriy jadvalidagi tartib nomerini aniqlaydi va atom nomeri yoki yadroning zaryad soni deb yuritiladi

Yadrodagi nuklonlar, ya'ni proton va neytronlarning yig’indi soni A yadroning massa soni deyiladi. Yadrodagi neytronlar soni N=A-Z ra teng.

Yadrolarni belgilash uchun belgidan foydalaniladi, bu yerda X elementning kimiyoviy belgisi, yuqoriga uning - A massa soni, pastga- Z atom nomeri qo'yilgan.