16 ma’ruza. Vakuumda magnit maydoni reja: Vakuumda magnit maydoni

Termoyadro reaktsiyalari. Quyosh va yulduzlar energiyasi. Yadro nurlanishlari barcha tirik. Organizmlarga kuchli shikastlantiruvchi ta'sir o'tkazadi. Bu ta'sirning qanday bo'lishi yutilgan nurlanish dozasiga va uning turiga bogliq. Nurlanish olib o'tgan energiyaga va uning lonlashtirish qobiliyahga qarab, yutilgan nurlanish dozasi haqida hukm chiqarish mumkin. Shuning uchun ikkita kattalik kiritilgan: yutilgan nurlanish dozasi va nurlanishning ekspozitsion dozasi. Yutilgan nurlanish dozasi deb, nurlantirilayotgan jism tomonidan yutilgan W nurlanish energiyasining jism massasiga nisbati bilan olchanadigan kattalikga aytiladi va D harfi bilan belgilanadi:

(4)

Xalqaro birliklar sistemasida yutilgan nurlanish dozasining birligi sifatida grey (1 Gr) qabul qilingan: 1 Gr= 1J /lkg =J/kg

Nurlanishning ekspozitsion dozasi deb_s havoning qandaydir hajmida nurlanish tomonidan hosil qilingan bir xil ishorali ionlar yig’indi zaryadining shu hajmdagi havo massasiga nisbati bilan o’lchanadigan kattalikga aytiladi va NED bilan belgilanadi: NED=Q/m (5)

Nurlanishning ekspozitsion dozasi burligi uchun shunday nurlanish intensivligi olinadiki, u 1 kg quruq havoda yig indi zaryadi 2 Kl bo lgan bir xil ishorali ionlar hosil qiladi.

1 NED =1 Kl/ kg

Amalda tez-tez sistemadan tashqari birlik - rentgen va uning ulushlari ishlatiladi:
IR=2,58 10^-4 Kl/kg

Tirik organizmlar, xususan odam nurlantirilganda, nurlanishning shkastlantiruvchi ta’siri, yutilish dozasi bir xil bo’lganda, nurlanish turiga bog'liq bo'ladi. Shuning uchun hamma turdagi nurlanishlarning biologik ta’sirlari rentgen va -nurlanishnmg biologik ta'siri bilan solishtirish qabul qilingan.

Berilgan turdagi nurlanishning shikastlanturvchi ta’siri yutilgan nurlanish dozasi bir xil bolganida, rentgen nurlanishinikiga qaraganda necha marta yukori ekanligini ko^rsatuvchi kattalik nisbiy biologik ekvivalentlik koeffitsiyenti (NBEK) yoki nurlanishning sitat koeffitsiyenti.(HC-K) deb yuritiladi. quyidagi jadvalda nurlanislining asosiy turlari uchun NBEK ning qiymatlari keltirildi.

Shuning uchun nurlanishning tirik organizmiga tasirini baholash uchun maxsus kattalik ekvivalent doza kiritilgan.

Yutilgan nurlanish dozasi (D) bilan nisbiy biologik ekvivalentlik koeffitsiyenti (NBEK) ning ко’paytmasiga teng bolgan kattalik yitilgan nurlanishning ekvivalent dozasi deyiladi va D_EKV bilan beigilanadi.

D_EKV=D NBEK. (6)

Radioaktiv nurlanishning insonga ta'siri. Inson uzliksiz ravishda radioaktiv nurlanish ta'siriga uchrab turadi. Bu nurlanish manbalari. Kosmik jismlar: radioaktiv moddasi bo’lgan Yer bag’ri: biz yashayotgan binolar (granitda, g'ishtlarda va. temirbetonda- radioaktiv moddalar bor), rentgen apparatlari; televizorlar; hatto bizning tanamizda ham 0,01 g radioaktiv kaliy mavjud, u sekundiga 4000 bo’linish tezlik bilan emiriladi.

Yil davomida har bir kishi ortacha 400 - 500 mrbe ga yaqin nurlanish dozasini oladi, bu do’za quyidagicha taqsimlanadi

Kosmos va yer nurlanishi taxminan 150 mrbe: rentgenoskopiya vaqtida olinadigan nurlanish 140 mrbe televizion eshittirishlarni tomosha qilish vaqtida olinadigan nurlanish 100 mrbe; Nurlanishning boshqa turlari 80 mrbe ga yaqin. Bular yil davomida yutiladigan ortacha dozalar. Ammo bunday doza insoniyat salomatligiga hech qanday ta'sir ko'rsatmaydi. Chunki inson biologik obyekt sifatida uzluksiz ravishdagi ana shunday nurlanish sharoitida shakllangan uning organizm bunday dozalarga o'rganib qolgan. Radiobiologik himoyaga boyicha xalqaro komissiyaning malumotiga kora yiliga 35 rbe dan yuqori bolgan dozalar xavfli hisoblanadi.