16. mavzu: muloqot reja

16. mavzu: MULOQOT
REJA:

1. 
   Muloqot haqida tushuncha.
   
2. 
   Nutq va uning turlari.
   
3. 
   Muloqotning inson filogenetik va ontogenetik rivojlanishidagi ahamiyati.
   

4. Muloqot vazifalari va turlari .

5. Muloqot axborot almashinuvi sifatida.

6. Muloqot o‘zaro ta’sir sifatida.

7. Muloqot odamlarning bir-birini idrok qilishi sifatida.

8. Muloqotning rivojlanishi.

TAYANCH TUSHUNCHALAR:

Muloqot – odamlar o‘rtasida hamkorlik faoliyati ehtiyojidan yuzaga keladigan va axborot almashinuvi

Kommunikatsiya – o‘zaro hamfikrlilikka boshlovchi, ikki tomonlama axborot almashinuvi jarayoni.

Kooperatsiya - hamkorlik faoliyatini tashkillashtirish, guruh maqsadlariga erishishni ta’minlab beruvchi o‘zaro ta’sir.

Muloqot – hamkorlikda faoliyat ehtiyoji bilan taqazolangan aloqa o‘rnatish va uni rivojlantirish jarayoni

Verbal kommunikatsiya. Inson nutqi belgilar tizimi sifatida qo‘llaniladi

Kommunikatsiya-tirik va o‘lik tabiatdagi tizimlar o‘rtasida axborot almashinuvini anglatadi

Nutq faoliyati – odam tomonidan ijtimoiy-tarixiy tajribani o‘zlashtirish va avlodlarga berish yoki kommunikatsiya o‘rnatish, o‘z harakatla¬rini rejalashtirish maqsadida tildan foydalanish jarayonidir.

Nizo – muloqot ishtirokchilarining har biri muhim bo‘lgan muammoni hal etish vaqtida ular o‘rtasida vujudga kelgan qarama-qarshilik va kurashning keskin kuchayib ketish jarayonidir

M

6.1. Мuloqot haqida tushuncha
uloqot insonning ijtimoiy, ongli mavjudot sifatidagi, ong tashuvchi sifatidagi ehtiyojidir. Turli yuksak hayvonlar va odam turmush tarzlarining ikki taraf: tabiat bilan aloqalar va tirik jonzotlar bilan aloqalarga ajralishini kuzatamiz. Birinchi tur aloqalar odam faolligining maxsus turi sifatidagi faoliyat deb nomlangan. Ikkinchi tur aloqalar bir-birlari bilan o‘zaro ta’sirlashuvchi tomonlar axborot almashinuvchi tirik jonzotlar ekanligi bilan belgilanadi. Tur ichidagi va turlararo bunday aloqalar turi muloqot deb ataladi.[1]

«Muloqot» tushunchasining turlicha ta’riflari mavjud. Muloqot ikki yoki undan ortiq odamlar o‘rtasidagi bilish yoki affektiv-baholash xususiyatiga ega bo‘lgan axborot almashinuvida ularning o‘zaro ta’sirlashuvi sifatida ta’riflanadi. YOki: muloqot – odamlar o‘rtasida hamkorlik faoliyati ehtiyojidan yuzaga keladigan va axborot almashinuvi, o‘zaro ta’sirning yagona yo‘lini ishlab chiqish, boshqa odamni idrok qilish va tushunishdan iborat bo‘lgan aloqalarni o‘rnatish va rivojlatirishning murakkab, keng qamrovli jarayoni. Bu «muloqot» tushunchasining eng to‘liq va aniq ta’rifidir.[1]

Muloqot barcha tirik jonzotlarga xosdir, lekin odam darajasida u eng takomillashgan shakllarga ega bo‘ladi, nutq vositasida anglanadi. Muloqotda quyidagi nuqtai nazarlar ajratiladi: mazmun, maqsad va vositalar.

Инсоннинг нутқ фаолияти инсон онгининг барча қирралари билан чамбарчас боғланган. Нутқ – инсон психик камолотининг, шахс сифатида шаклланишининг қудратли омилидир. Нутқ таъсири остида қарашлар, эътиқодлар, интеллектуал, маънавий ва эстетик ҳиссиётлар таркиб топади, ирода ва феъл-атвор шаклланади. Нутқ ёрдамида барча билишга оид психик жараёнлар эркин ва бошқариладиган тус олади. Шундай экан, нутқ – билишга оид психик жараён бўлиб, инсон томонидан талаффуз қилинаётган ва эшитиб турилган товушлар уйғунлигидан иборат, айни вақтда шу товушларга мос ёзув белгилари тизими орқали ифодаланган маъно ва мазмунга эга.

Тил – шартли белгилар тизими бўлиб, уларнинг ёрдамида одамлар учун муайян маънога ва мазмунга эга бўлган товушлар йиғиндиси узатилади.

Нутқда алоҳида инсоннинг руҳияти ифода топади. Нутқ хусусий жиҳатдан алоҳида шахсга хос бўлиб, унда алоҳида олинган инсоннинг психологияси акс этади, тил эса ҳамма учун биттадир.

Нутқ орқали билдирилган ишоралар ёрдамида муайян предмет, ҳаракат, ҳолат ва ҳ.к. ифодаланади. Сўз эса, предмет ёки ҳодиса тўғрисидаги тасаввур билан боғлиқ.

Умумлаштириш функцияси ҳар бир сўз умумлаштириш хусусиятига эга эканлиги билан боғлиқ, бу эса тафаккурнинг юзага чиқишига имкон яратади. Фикр алмашув, яъни мулоқот муайян маълумотларни, фикрларни, туйғуларни одамлар бир-бирларига етказиб беришдан иборат бўлган жараёндир.

Инсон нутқининг аниқлиги чекланган миқдордаги нутқий белгилар – турли мураккабликдаги таркибий қисмлар (товушлар, бўғинлар, сўзлар ва гаплар) ёрдамида инсоннинг чексиз-чегарасиз турли-туман фикрларини, мақсадларини ва туйғуларини ифодалаш имконини беради.¹[3]

Productive Language Babies' productive language, their ability to produce words, ma­tures after their receptive language. Around 4 months of age, babies enter the babbling stage, in which they spontaneously utter a variety of sounds, such as ah-goo. Babbling is not an imitation of adult speech, for it includes sounds from various languages, even those not spoken in the household. From this early babbling, a listener could not iden­tify an infant as being, say, French, Korean, or Ethiopian. Deaf infants who observe their Deaf parents signing begin to babble more with their hands (Petitto & Marentette, 1991). Before nurture molds our speech, nature enables a wide range of possible sounds. Many of these natural babbling sounds are consonant-vowel pairs formed by simply bunching the tongue in the front of the mouth (da-da, na-na, ta-ta) or by opening and closing the lips (ma-ma), both of which babies do naturally for feeding (MacNeilage & Davis, 2000).

Muloqot mazmuni – bu individualliklararo aloqalarda bir tirik jonzotdan ikkinchisiga etkaziladigan axborot. Muloqot mazmuniga tirik mavjudotning ichki motivatsion yoki emotsional holati haqidagi ma’lumotlar kirishi mumkin. Muloqot orqali bir tirik mavjudotdan ikkinchisiga, tirik mavjudotni ma’lum tartibda aloqaga kirishishga yo‘naltiruvchi, ularning emotsional holatlari (mamnunlik, shodlik, g‘azab, qayg‘u, hijron va shu kabilar) haqidagi ma’lumotlar o‘tishi mumkin. Bunday axborot odamdan odamga etkaziladi va shaxslararo aloqalar o‘rnatish vositasi bo‘lib xizmat qiladi.

Biz, ochiq ko‘ngilli va shodlanayotgan odamga qaraganda, g‘azablanayotgan yoki azob chekayotgan odamga nisbatan o‘zimizni boshqacha tutamiz. Bir mavjudotdan boshqasiga etkaziladigan tashqi muhit holati haqidagi ma’lumot, masalan, xavfdan yoki yaqin atrofda ijobiy, biologik muhim omillarning, deylik, ozuqaning mavjudligi haqidagi ogohlantirish muloqot mazmuni bo‘lishi mumkin. Odamda muloqot mazmuni hayvonlarnikiga qaraganda ancha kengroqdir. Odamlar bir-biri bilan dunyo haqidagi bilimlar, orttirilgan tajriba, layoqatlar, malaka va ko‘nikmalarni jamlagan axborot bilan almashadilar. Inson muloqoti ko‘p jismli bo‘lib, ichki mazmuniga ko‘ra turli-tumandir.