16-tema. Xalıq da’ramatları ha’m ma’mlekettin’ sotsiallıq siyasatı

2-Juwap. Da`ramat tabıw tirishiliktin` quralı esaplanıp, ol turmıs da`rejesinde sa`wlelendiredi.
Turmıs da`rejesi- bul adamlardın` turmıslıq mu`ta`jliklerinin` qanaatlandırıw mug`darı bolıp tabıladı.
Turmıs da`rejesin anıqlaw ushın tirishilik minimumın biliw kerek.
Tirishilik minimumı adamlardın` ku`n ko`risi ushın za`ru`r bolg`an tutınıw buyımları ha`m xızmetlerdin` qunı menen belgilenedi.
Eger kimnin` da`ramatı jan basına esaplag`anda tirishilik minimumınan to`men bolsa, ol ka`mbag`al esaplanadı.
Ka`mbag`allıq mashqalası ma`mlekettin` rawajlanıw da`rejesine baylanıslı ha`m onın` shegarası ha`r bir eldin` jag`dayına qaray o`zinin` o`zgesheligine iye. Mısalı, Germaniya ushın 3000 marka alatug`ın sem ya ka`mbag`al dep esaplansa, al bunday sem ya Hindistanda toq sem ya bolıp esaplanadı.
Ka`mbag`allıq mashqasının` bolıwı ma`mleket ta`repinen ja`miyetlik qorg`aw ilajlarının` a`melge asırılıwın talap qılıp qoyadı. Xalıqtın` turmıs da`rejesi ju`da` to`menlep ketpewi, onın` ju`da` bay ha`m ju`da` jarlı qatlamlarg`a ajıralıp qalmawı ushın ma`mleket baylar da`ramatı esabınan ka`mbag`allar da`ramatın ko`beytip baradı.
A`dette turmıs da`rejesi degende biz adamlardın` a`melde tutıng`an o`nimlerin ha`m xızmetlerin tu`sinemiz. Sonlıqtan turmıs da`rejesinin` ko`rsetkishleri haqqında aytqanda onın` aqshalay - qunlay ha`m natural ko`rsetkishlerine toqtalıw kerek. Natural ko`rsetkishlerge jan basına tuwrı keletug`ın azıq-awqat o`nimleri, kiyim-kenshek, turaq jay maydanı, tutınıw buyımları kiredi. Turmıs da`rejesi ushın usı ko`rsetkishlerdin` mug`darı ha`m sıpatı u`lken a`hmiyetke iye. Biraq bul ko`rsetkishlerge tiykarlanıp turmıs da`rejesi haqqında anıq juwmaq shıg`ara almaymız. Sebebi qansha tovar ha`m xızmetler paydalanılg`anlıg`ı bahag`a da baylanıslı.
Sonlıqtan turmıs da`rejesin anıqlawda qunlay ko`rsetkishler de esapqa alınadı. Aqshalay ko`rsetkishlerde ju`da` ko`p, biraq en` a`hmiyetlisi real da`ramat bolıp tabıladı.
Real da`ramat-turmıs da`rejesin ulıwmalasqan tu`rde sa`wlelendiriwshi ko`rsetkish bolıp, ol da`ramattın` satıp alıwshılıq uqıplılıg`ın ko`rsetedi. Basqasha aytqanlda real da`ramat tutınıw tovarları ha`m ha`r qıylı xızmetlerde sa`wlelengen da`ramat bolıp tabıladı.
Jan basına tuwrı keletug`ın real da`ramattın` da`rejesi qansha ko`p bolsa, turmıs da`rejesi de sonsha joqarı boladı.
Xalıqtın` turmıs da`rejesinin` sapa ko`rsetkishleri de bar bolıp, og`an:
-den sawlıqtı saqlaw jag`dayı;
-ortasha o`mir ko`riw jası;
-bilim da`rejesi;
-xalıqtın` jumıs penen ba`ntligi;
ha`m basqada bir qatar ko`rsetkishler kiredi.